Moliyaviy hisobot auditi

MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY 
TAMOYILLARI
10 
korxonaning buxgalteriya hisobotini yoki soliqlar bo’yicha hisob-kitoblarini tuzish uchun 
korxona egasi xohlagan odamini, masalan, topshiriq bajarilishiga kafolot bera oladigan xodimni 
yollashi mumkin. 
Shunday qilib, auditor bilan mijoz o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni tahlil qilish auditorlik 
faoliyatiga Ya.V.Sokolov, V.V.Skobara va V.A.Terexov tomonidan berilgan quyidagi tarifga 
qo’shilishimizga imkon beradi: «Auditorlik faoliyati bu: 
-auditorlik tashkiloti bilan tekshirish tashabbuskori o’rtasida tuzilgan shartnomada 
belgilangan audit ob’ektlarining buxgalteriya hisobotini va amalga oshirgan moliyaviy, xo’jalik 
operatsiyalarining amaldagi qonunlariga muvofiqligini mustaqil tekshirish;
-ixtiyoriy auditda tekshirish ob’ektini tasvirlaydigan axborotning ishonchliligi xususida 
auditor fikrini ifodalash hamda boshqa auditorlik xizmati ko’rsatish bo’yicha tadbirkorlik 
faoliyatidir»(6.35.).
Har qanday teng sharoitda audit va taftishning samaradorligi auditor (taftishchi)ning 
tekshirilayotgan iqtisodiy sub’ekt ma’muriyatidan mustaqilligi darajasiga bevosita bog’liqligi 
e’tirof etilgan. Lekin, xo’jalik tizimlarining tashqi va ichki auditi bir-biriga bog’liqligi aniq va 
ravshan. Respublikamizning turli yirik xo’jalik tizimlarida, odatda, zamonaviy an’anaviy taftish 
va nazorat-asosan ichki auditorlar faoliyati sohasidir. Mustaqil auditorlar esa ko’p xollarda 
shunga qxshash tadbirlarni amalga oshirsalar ham, umuman boshqa vazifani-faqat ma’muriyat 
uchun emas, uchinchi shaxslar uchun ham dalolat berish vazifasini bajarishga mqljallangandir. 
Tashqi (mustaqil) va ichki auditorlar ishining qxshash tomonlari ko’p, lekin biz muhim 
tafovutlarini aniqladik (ilovaga qarang). Hozircha O’zbekistonda ichki audit tushunchasi bizga 
yaxshi ma’lum bo’lgan idora taftishidan ko’p farq qilmaydi. Ammo xalqaro tajribada ichki 
auditorlar ancha keng doiradagi ishlarni bajaradilar hamda bevosita yuqori rahbariyat oldida 
hisob beradilar. Odatda ular auditorlar Palatasi, direktorlar kengashi va boshqa boshqaruv 
bo’linmalari bilan bevosita aloqa qiladilar. 
O’zbekistonda ham, xorijda ham aktsiyadorlik korxonalari va xorijiy kapital ishtirokidagi 
korxonalarning ichki nazorat va audit sub’ektlari doirasi ularni tashkil etish va faoliyati 
xususiyatlari bilan bog’liq. Bunday korxonalar yuqorida aytilgan organlarga qo’shimcha 
ravishda ta’sis hujjatlarida ko’zda tutilgan tartibda taftish komissiyalariga ega bo’lishlari 
mumkin. Ichki auditning zarurligi, bizningcha, bir necha sabablarga bog’liq: 
A) korxona tashkiliy tarkibining murakkabligi (unga qarashli kichik korxonalarning 
mavjudligi va shu kabilar): 
V) bo’linmalar, filiallarning bosh korxonadan uzoqda joylashganligi; 
G) iqtisodiy sub’ekt ma’muriyatining boshqaruvning barcha bosqichdagi menejerlari 
harakatining etarli darajada ob’ektiv va mustaqil bahosini olishga intilishi; 
D) amaliy hamkorlarning korxonaga ishonchi darajasini zarurligi va boshqalar. 
Ichki auditorlar tashkilot, firma, kompaniya va shu kabilarning boshqaruv faoliyatini 
mustaqil ekspert sifatida baholaydi. Ular tahlil, baholash natijalarini, o’zlari tekshiradigan 
tashkilot faoliyati to’g’risidagi axborotlarni, o’z tavsiyalari va maslahatlarini boshqaruvni 
amalga oshirayotgan bosh firmaga taqdim etadilar. 
Ichki auditorlarning vazifalari u yoki bu xo’jalik tizimining murakkabligi darajasiga qarab 
o’zgartiriladi. Ba’zan ichki auditorlar (taftishchilar) guruhi bir-ikki kishidan iborat bo’ladi va 
ular o’z vaqtlarining ko’p qismini mutanosiblikka oid oddiy auditni bajarish bilan o’tkazadilar. 
Boshqa xollarda bunday guruh tarkibida xilma-xil vazifalarni, jumladan buxgalteriya hisobi 
sohasiga kirmaydigan (masalan, ekologiya auditi sohasiga kiradigan) vazifalarni bajaradigan 
juda ko’p xizmatchilar bo’ladi. 
Biroq buxgalteriya hisobotidan boshqa foydalanuvchilar («Uchinchi tomon»lar-ham 
yuridik, ham jismoniy shaxslar) shu asosda ichki auditorlar tomonidan tekshirilgan va ishlab 
chikilgan axborot bilan bu auditorlar mustaqil bqlmagani uchun qoniqmasliklari mumkin. Ana 
shu mustaqillikning yqqligi ichki auditorlarni tashqi auditorlardan ajratib turadigan asosiy 

---