Bog'liq Moliyaviy hisobot auditi 2018 [@iqtisodchi kutubxonasi]
MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY TAMOYILLARI 13
moliyaviy hisobotlar uchun qandayligi aniqlangandan keyin boshqarma moliyaviy hisobotda jiddiy xatoliklar yo’qligiga etarlicha ishonchni ta’minlash uchun nazoratni amalga oshiradi. Moliyaviy hisobtda ichki nazorat tashkilot uchun ko’plab ustuvorliklar yaratadi, shu jumladan, ularning moliyaviy axborotlari shubhasiz aniqligiga ishonchni ta’minlaydi va kutilmagan ko’ngilsizliklarni kamaytirishga yordam beradi. Samarali ichki nazorat axborotlar sifatini yaxshilash bilan moliyaviy axborotlardan ichki va tashqi foydalanuvchilarni yanada asoslanganroq qarorlar bilan ta’minlaydi. Amaliyotda auditda ta’kidlanishicha “Ishonchli sug’urta kompaniyasidagi noto’g’ri tashkil etilgan ichki nazorat va o’ylanmay qabul qilingan qaror” ichki nazoratda o’ylamasdan ish tutish qanday qilib qaror qabul qilish jarayoni yomonlashuviga olib kelishi mumkinligini ko’rsatadi. Tashqi audit uchun ichki nazoratning ahamiyati Auditning professional standartlari auditorlan yo’l qo’yilgan vijdonsizlarcha xatti-harakat yoki xato tufayli yuzaga kelgan mijozning riskini aniqlash va baholashni talab qiladi. Bu baholash moliyaviy hisobot uchun ichki nazorat tizimini ham qo’shgan holda tashkilot va uning muhitini tushunib, etishga asoslangan. Auditor kompaniyaning ichki nazoratini yuz berishi mumkin bo’lgan jiddiy xatolar turlarini oldindan ko’ra bilish keyin bu xatolar moliyaviy hisobotda mavjudmi-yo’qligini aniqlash uchun mos keluvchi auditorlik taomillarini ishlab chiqish uchun tushunishi kerak. Agar mijoz samarasiz ichki nazorat tizimiga ega bo’lsa, auditor auditorlik tekshiruvini bu holatni hisobga olgan holda rejalashtiradi. Masalan, agar auditor hamma savdo aniq vaqtda to’g’ri aks ettirilganiga etarli ishonch hosil qilish uchun mijoz nazoratning samarali tizimiga ega emasligini aniqlasa, unda auditor samarali nazorat yo’qligi tufayli savdodagi xatolar va debitorlik qarzlari jiddiymi yoki yo’qligini tekshirish uchun etarli va tegishli auditorlik amallarini ishlab chiqishi lozim. Tashqi audit uchun ichki nazoratning ahamiyati Auditning professional standartlari auditordan yo’l qo’yilgan vijdonsizlarcha xatti- harakat yoki xato tufayli yuzaga kelgan mijozning riskini aniqlash va baholashni talab qiladi. Bu baholash moliyaviy hisobot uchun ichki nazorat tizimini ham qo’shgan holda tashkilot va uning muhitini tushunib etishga asoslangan. Auditor kompaniyaning ichki nazoratini yuz berishi mumkin bo’lgan jiddiy xatolar turlarini oldindan ko’ra bilishi, keyin bu xatolar moliyaviy hisobotda mavjudmi yo’qmiligini aniqlash uchun mos keluvchi auditorlik amallarini ishlab chiqish uchun tushunishi kerak. Agar mijoz samarasiz ichki nazorat tizimiga ega bo’lsa, auditor auditni bu holatni hisobga olgan holda rejalashtiradi. Masalan, agar auditor hamma savdo aniq vaqtda to’g’ri aks ettirilganiga etarli ishonch hosil qilish uchun mijoz nazoratning samarali tizimiga ega emasligini aniqlasa, unda auditor samarali nazorat yo’qligi tufayli savdodagi xatolar va debitorlik qarzlari jiddiymi yoki yo’qligini tekshirish uchun etarli va tegishli auditorlik amallarini ishlab chiqishi lozim. Yiriy aktsiyadorlik jamiyatlarining auditorlari o’z mijozlarining ichki nazoratiga qo’shimcha qiziqishga ega. Bu kompaniyalar moliyaviy hisoboti auditini o’tkazishda auditor keng qamrovli kompleks auditorlik tekshiruvini o’tkazadi, bunda mijozning moliyaviy hisobot tuzishdagi ichki nazorat tizimining samaradorligi haqidagi fikrlariga moliyaviy hisobot haqidagi o’ fikrlarini ham qo’shadi. Ichki nazoratni aniqlash Ichki nazoratni nazoratning COSO va ichki nazorat elementlarini aniqlashning yangilangan kompleks dasturlatirishida qanday ko’rsatilgani. AQSh kompaniyasi mos holda buxgalteriya hisobining umumqabul qilingan tamoyillari (GAAP) bilan ishlaydi va ularning moliyaviy hisobotlardagi ishlarini ochib berishda moliyaviy hisobotlardagi ichki nazorat asosiy rol o’ynaydi. Qo’shma shtatlarda ichki nazoratning eng ko’a qo’llaniladigan bazasi Kompleks dastur COSO (Treduey Komissiyasining homiylik tashkiloti qo’mitasi) hisoblanadi. Homiylik tashkiloti qo’mitasi 1980 yildan buyon moliyaviy hisobotlarda o’sib borayotgan firibgarlikka qarshi kurashadi. 1992 yilda COSO ichki nazoratning
