Молиявий–иқтисодий инқироз шароитида бюджет тақчиллигини баҳолаш

I.КИРИШ
1.1 Диссертация мавзусининг асосланиши ва унинг долзарблиги
Хар бир мамлакатни молия тизимида давлат бюджети асосий ўринни эгаллайди. Бюджет борлиги сабабли давлат молиявий ресурсларни мамлакатнинг ижтимоий ва иқтисодий соҳаларнинг ҳал қилувчи тармоқларига йўналтириши мумкин. Давлат бюджети хар доим ижтимоий-иқтисодий соҳаларни ривожлантириш учун мухим дастак ҳисобланиб келган. Давлат бюджети ўзининг иқтисодий функцияларини даромадлар ва харажатлар орқали амалга оширади. Уларнинг хар бири алоҳида ижтимоий аҳамиятга эга бўлиб, даромадлар – давлат фаолиятининг молиявий базаси, пул маблағлари тушумининг манбааларини, харажатлар – умумдавлат эхтиёжларини қондириш учун ҳизмат қилади.
Давлат бюджетига тушумларни рағбатлантирувчи, давлат томонидан қўлланилаётган барча молиявий – иқтисодий дастаклар ишлаётган даврда давлат харажатлари унинг даромадларидан ошиб кетмаслигини тасаввур қилиш қийин. Жаҳон тажрибасида кам сонли давлатларни бюджет тақчиллигининг мукаммал тарзда ҳал этганини кўриш қийин. Мамлакатларнинг аксарияти ўз бюджетларини тақчиллик билан якунламоқдалар.
Инқироз йилларида кўплаб давлатлар ўз иқтисодиётига банк-молия соҳасини сақлаб қолиш мақсадида улкан маблағларни шу соҳага йўналтиришга мажбур бўлди. Бу ўз навбатида бир қатор давлатларда аввало, ривожланган мамлакатларда катта миқдордаги давлат бюджети тақчиллиги ва давлат қарзларини келтириб чиқарди, молиявий номутаносибликнининг юзага келишига сабаб бўлди.
Дунёнинг иқтисодий жиҳатдан ривожланган мамлакатларини ушбу даврдаги давлат бюджети ҳолати кўришимиз юқоридаги фикрларга асос бўлиб хизмат қилади. Жумладан, давлат бюджети тақчиллиги ялпи ички маҳсулотга нисбатан, Америка Қўшма Штатларида 2007 йилда 4 фоиздан 2009 йилга бориб 13,1 фоизгача, Японияда 2,8 фоиздан 9,8 фоизга, Португалияда 3 фоиздан 9,8 фоизгача етганини, ушбу даврда давлат қарзи эса ялпи ички маҳсулотга нисбатан 2007 йида 86,4 фоиздан 2010 йилда 125,9 фиозга, Японияда 177,5 фиоздан 207,2 фиозга, Португалияда эса 78,1 фоиздан 104,1 фоизга етганини кўришимиз мумкин.
Бугунги кунда, бюджет тақчиллигини бартараф этишни назарий ҳамда амалий жиҳатдан аввало, умумжамият манфаатлари нуқтаи-назаридан бошқариш лозим. Ислоҳотларда бюджет сиёсатини энг муҳим вазифаси иқтисодиётда бюджет тақчиллигини чеклаш ҳисобига барқарорлаштириш вазифаларини ҳал этишдан иборат. Бу эса мавзунинг долзарблигини асослаб беради.