Молиявий ҳисоботларни тақдим этишнинг концептуал асоси

Тан олишни бекор қилиш 
5.26 
Тан олишни бекор қилиш - бу илгари тан олинган актив ёки мажбуриятни тўлиқ ёхуд унинг бир 
қисмини ташкилотнинг молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботидан чиқаришдир. Тан олишни бекор 
қилиш одатда модда актив ёки мажбурият таърифига ортиқ жавоб бермаган пайтда рўй беради:
(а) 
активларга нисбатан тан олишни бекор қилиш одатда ташкилот илгари тан олинган актив 
бўйича тўлиқ ёки унинг бир қисми устидан назоратни йўқотган пайтда рўй беради; ва 
(б) 
мажбуриятларга нисбатан тан олишни бекор қилиш одатда ташкилотда илгари тан олинган 
мажбурият бўйича тўлиқ ёки унинг бир қисмига нисбатан мавжуд жавобгарлик ортиқ 
бўлмаган пайтда рўй беради. 
5.27 
Ҳисобда тан олишни бекор қилишни акс эттиришга талаблар қуйидаги иккита жиҳатни рўйи-рост 
тақдим этишга қаратилган:
(а) 
тан олишни бекор қилишга олиб келган операция ёки бошқа ҳодисадан кейин сақланиб 
қолган активлар ва мажбуриятлар (жумладан мазкур операция ёки бошқа ҳодиса доирасида 
ҳарид қилинган, қабул қилинган ёки яратилган активлар ёки мажбуриятлар); ва 
(б) 
мазкур операция ёки бошқа ҳодиса натижасида ташкилот активлари ва мажбуриятларидаги 
ўзгаришлар. 
5.28 
5.27-бандда кўрсатилган мақсадларга одатда қуйидагилар орқали эришилади:
(а) 
амал қилиш муддати ўтган ёки истеъмол қилинган, олинган, бажарилган ёки ўтказилган 
активлар ёки мажбуриятларни тан олишни бекор қилиш ва бундан юзага келадиган 
даромадлар ёки харажатларни тан олиш. Мазкур бобнинг қолган қисмида барча бундай 
активлар ва мажбуриятларни ифодалаш учун “ўтказилган компонент” атамасидан 
фойдаланилади; 
(б) 
“сақланган компонент” атамаси билан ифодаланадиган ўзида сақланиб қолган активлар ёки 
мажбуриятлар мавжуд бўлган тақдирда, уларни тан олишни давом эттириш. Бундай 
сақланган компонент ўтказилган компонентдан алоҳида ҳисоб бирлигига айланади. Шунга 
кўра, ўтказилган компонентни тан олишни бекор қилиш натижасида сақланган компонентга 
нисбатан ҳеч қандай даромадлар ёки харажатлар тан олинмайди, бундан тан олишни бекор 

---

Концептуал асос 
40 
© МҲХС Фонди 
қилиш сақланган компонентга нисбатан қўлланадиган баҳолаш талабларидаги ўзгаришга 
олиб келадиган ҳоллар мустасно; ва 
(в) 
агар 5.27-бандда кўрсатилган бир ёки ҳар иккала мақсадларга эришиш учун зарур бўлса, 
қуйидаги бир ёки бир нечта тартиб-таомилларни қўллаш:
(i) 
молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботда ҳар қандай сақланган компонентни 
алоҳида тақдим этиш; 
(ii) 
молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот(лар)да ўтказилган компонентни тан 
олишни бекор қилиш натижасида тан олинган ҳар қандай даромадлар ва 
харажатларни алоҳида тақдим этиш; ёки 
(iii) 
тушунтириш маълумотларини тақдим этиш. 
5.29 
Баъзи ҳолларда, ташкилот актив ёки мажбуриятни ҳудди ўтказгандек бўлади, лекин мазкур актив ёки 
мажбурият ташкилотнинг активи ёки мажбурияти бўлиб сақланиб қолиши мумкин. Масалан:
(а) 
агар ташкилот, кўринишидан, активни ўтказган, лекин мазкур актив яратиши мумкин 
бўлган иқтисодий нафлар қийматининг аҳамиятли даражада ижобий ёки салбий ўзгариши 
рискига таъсир кўрсатишда давом этса, баъзан бу ташкилот мазкур активни назорат 
қилишда давом этаётганлигини кўрсатиши мумкин (4.24-бандга қаранг); ёки 
(б) 
агар ташкилот активни ушбу ташкилотнинг агенти сифатида мазкур активни ушлаб турган 
бошқа томонга ўтказган бўлса, ўтказувчи томон илгаригидек мазкур активни назорат 
қилади (4.25-бандга қаранг). 
5.30 
5.29-бандда таърифланган ҳолларда, актив ёки мажбуриятни тан олишни бекор қилиш асосланган 
ҳисобланмайди, сабаби бундай тан олишни бекор қилиш 5.27-бандда кўрсатилган икки мақсаднинг 
биттасига ҳам эришишни таъминламайди. 
5.31 
Агар ташкилот ортиқ ўтказилган компонентга эга бўлмаса, ушбу ўтказилган компонентни тан 
олишни бекор қилиш мазкур ҳолатни рўйи-рост тақдим этади. Лекин, айрим бундай ҳолларда, ҳатто 
агар 5.28 (в) бандда таърифланган бир ёки бир нечта тартиб-таомиллар таъминланса ҳам, тан олишни 
бекор қилиш операция ёки бошқа ҳодиса ташкилотнинг активлари ёки мажбуриятларини қанчалик 
ўзгартирганлигини рўйи-рост тақдим этишини таъминламаслиги мумкин. Бундай ҳолларда, 
ўтказилган компонентни тан олишни бекор қилиш ташкилотнинг молиявий ҳолати мавжуд 
бўлганидан анча аҳамиятли даражадаги ўзгарган деб қабул қилиниши мумкин. Бундай вазият, 
масалан, қуйидаги ҳолларда юзага келиши мумкин:
(а) 
агар ташкилот активни ўтказган ва бир вақтда мазкур активни қайта ҳарид қилиш бўйича 
мавжуд ҳуқуқ ёки мавжуд жавобгарликни келтириб чиқарадиган бошқа битим тузган бўлса. 
Бундай мавжуд ҳуқуқлар ёки мавжуд жавобгарликлар масалан, форвард шартномаси, 
чиқарилган пут-опцион ёки сотиб олинган колл-опцион натижасида юзага келиши мумкин. 
(б) 
агар ташкилот ўзи ортиқ назорат қилмайдиган ўтказилган компонент яратиши мумкин 
бўлган иқтисодий нафлар қийматининг аҳамиятли даражада ижобий ёки салбий ўзгариши 
рискига таъсир кўрсатишни сақлаб қолса. 
5.32 
Агар тан олишни бекор қилиш ҳатто 5.28(в) бандда таърифланган бир ёки бир нечта тартиб-таомилни 
қўллаган тақдирда ҳам 5.27-бандда кўрсатилган иккала мақсадга эришиш учун етарли бўлмаса, ушбу 
икки мақсадга баъзан ўтказилган компонентни тан олишни давом эттириш йўли билан эришиш 
мумкин. Бундай ёндашув қуйидаги оқибатларга эга:
(а) 
мазкур операция ёки бошқа ҳодиса натижасида сақланган компонентга нисбатан ҳам, 
ўтказилган компонентга нисбатан ҳам ҳеч қандай даромадлар ёки харажатлар тан 
олинмайди; 
(б) 
активни (ёки мажбуриятни) ўтказиш натижасида олинган (ёки тўланган) пул маблағлари 
олинган (ёки берилган) қарз сифатида ҳисобга олинади; ва 
(в) 
молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисобот ёки тушунтириш маълумотида ўтказилган 
компонентни алоҳида тақдим этиш ташкилот энди ўтказилган компонентдан юзага 
келадиган ҳуқуқлар ёки жавобгарликларга эга эмаслиги фактини акс эттириш учун зарур. 
Шу каби, ўтказилган компонентдан уни ўтказгандан кейин юзага келадиган даромадлар ёки 
харажатлар тўғрисидаги маълумотни тақдим этиш талаб қилиниши мумкин. 
5.33 
Мавжуд ҳуқуқлар ёки жавобгарликларнинг қисқариши ёки бекор қилиниши тарзида модификация 
қилинадиган шартнома тан олишни бекор қилишга нисбатан саволларни юзага келтириши мумкин 
бўлган ҳоллардан бири ҳисобланади. Шартномани модификация қилишни қандай ҳисобга олиш 
тўғрисидаги масалани ҳал қилишда қандай ҳисоб бирлиги молиявий ҳисобот фойдаланувчиларига 
модификация қилишдан кейин сақланиб қоладиган активлар ва мажбуриятлар тўғрисида ва 

---

Концептуал асос 
© МҲХС Фонди 
41 
модификация қилиш қандай тарзда ташкилотнинг активлари ва мажбуриятларини ўзгартирганлиги 
тўғрисида энг фойдали маълумотни тақдим этишини таҳлил қилиш зарур:
(а) 
агар шартномани модификация қилиш фақат мавжуд ҳуқуқлар ёки жавобгарликларни бекор 
қилса, бундай ҳуқуқлар ва жавобгарликларни тан олишни бекор қилиш ёки бекор қилмаслик 
масаласини ҳал қилишда 5.26-5.32 бандларнинг қоидалари ҳисобга олинади; 
(б) 
агар шартномани модификация қилиш фақат янги ҳуқуқлар ёки жавобгарликларни қўшса, 
мазкур қўшилган ҳуқуқлар ёки жавобгарликларни алоҳида актив ёки мажбурият сифатида 
ёки мавжуд ҳуқуқлар ва жавобгарликлар ташкил қиладиган ҳисоб бирлигининг бир қисми 
сифатида ҳисобга олишни аниқлаш зарур (4.48-4.55 бандларга қаранг); ва 
(в) 
агар шартномани модификация қилиш бир вақтда мавжуд ҳуқуқлар ёки жавобгарликларни 
бекор қилса ва янги ҳуқуқлар ёки жавобгарликларни қўшса, бундай модификация 
қилишнинг ҳам алоҳида, ҳам умумлашган таъсирини кўриб чиқиш зарур. Баъзи бу каби 
ҳолларда, бундай модификация натижасида моҳиятан эски актив ёки мажбурият янги актив 
ёки мажбуриятга алмаштириладиган тарзда шартнома модификация қилинади. Бундай кенг 
кўламли модификация қилишда ташкилот дастлабки активни ёки мажбуриятни тан олишни 
бекор қилиши ва янги актив ёки мажбуриятни тан олиши зарур бўлиши мумкин.