Молиявий ҳисоб

 
 
5.2. Товар-моддий заҳираларини баҳолаш 
Ўзбекистон Республикаси «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги Қонун, 
шунингдек, 4-сон БҲМС “Товар-моддий захиралар”га мувофиқ, товар-
моддий захираларни баҳолаш қуйидаги икки баҳонинг энг пасти бўйича - 
баланс тузилаётган санадаги ҳақиқий таннархи бўйича (сотиб олиш нархи 
ёки ишлаб чиқариш таннархи) ёки бозор баҳоси бўйича (соф сотиш 
қиймати) амалга оширилади. Бошқача қилиб айтганда, товар-моддий 
захиралар қолдиқлари қийматини молиявий ҳисоботда акс эттиришда 
(Бухгалтерия 
балансининг 140-сатри-1-шакл), хўжалик юритувчи 
субъектлар баланс тузилиши санасидаги товар-моддий захиралар аниқ 
моддасининг ҳақиқий қий матини (сотиб олиш нархи ёки ишлаб чиқариш 
таннархи) унинг баланс тузилиши санасида аниқланган бозор қийматига 
солиштириши ва бухгалтерия балансининг тегишли сатрида олинган 
нархларнинг энг ками бўйича акс эттириши керак. 
Масалан, Карамель конфетлари ишлаб чиқарувчи «Рошина» МЧЖда 
2017 йил 31 декабрь ҳолатига 3500 кг қолдиқ тайёр маҳсулот бор эди. 
Корхонанинг бухгалтерия ҳисоби маълумотларига кўра, 1 килограмм 
карамель конфетининг ҳақиқий таннархи 2150 сўмга тенг. Ҳисобот 
йилининг охирида барча кўрсаткичлари бўйича корхонада ишлаб чиқа-
риладиган конфетга ўхшаш карамель конфетининг 1 килограмми бозор 
қиймати 2000 сўм эканлиги аниқланди. Демак, «Рошина» МЧЖ 2017 йил 
31 декабрь ҳолатига тузилган бухгалтерия балансида «Тайёр маҳсулот» 
сатрида 7000 минг сўм (3500 кг х 2 000 сўм)ни кўрсатиши, 525 минг сўмни 
эса операцион фаолиятдан кўрилган зарар ҳисобига ўтказиши керак бўлиб, 
ушбу операция бухгалтерия проводкасида қуйи-дагича акс эттирилади: 
Дебет 9430 «Бошқа операцион харажатлар» 
счёти 
525 000 сўм; 
Кредит 2810 «Омбордаги тайёр маҳсулот» 
счёти 
525 000 сўм. 
Қуйида товар-моддий захираларнинг ҳақиқий таннархи ва бозор 
қийматлари (соф сотиш қиймати)нинг шаклланиши ва баҳоланиши 
тартибини батафсил кўриб чиқилади. 
БҲМС №4 кўра, товар-моддий захиралар ташкилотнинг бухгалтерия 
балансига дастлаб уларни сотиб олиш қиймати (етказиб берувчига 
тўланган суммалар) ҳамда уларни сотиб олиш билан боғлиқ барча 
харажатларни ўз ичига олган таннархи бўйича киритилади, қўшимча 
қиймат солиғи ва бошқа қопланадиган солиқлар (Ўзбекистон Республикаси 
қонунчилигида кўзда тутилган ҳоллардан ташқари) бундан мустасно. 

---

Одатда бухгалтерия ҳисоби ва солиқ солиш амалиётида товар-мод-
дий захираларни сотиб олиш қиймати (етказиб берувчи тўланадиган 
суммалар) ва уларни сотиб олиш билан боғлиқ барча харажатлар товар-