Молиявий ҳисоб

1-жадвал 
2-сонли МҲХС «Захиралар» ва 4-сонли БҲМС «Товар-моддий захиралар» асосий қоидаларининг қиёсий таҳлили
36
 
Асосий 
қоидалар 
2-СОНЛИ МҲХС“ЗАХИРАЛАР” 
4-СОНЛИБҲМС“ТОВАР-МОДДИЙ ЗАХИРАЛАР» 
Захиралар 
тушунчаси 
Захиралар моҳиятан уларни ишлатишдан иқтисодий наф 
кутиладиган активлар. Захиралар активларнинг алоҳида 
тоифаси ҳисобланади. Чунки уларга меҳнат кредитлари ёки 
сотиш учун мўлжалланган товарлар киради. Улар қисқа 
муддатда 
фойдаланилиши, 
натижада 
амартизация 
ҳисобланмаслиги билан бошқа активлардан фарқ қилади. 
Товар-моддий захиралар – кейинчалик сотиш мақсадида нормал фаолият юритиш жараёнида тутиб 
туриладиган ва ишлаб чиқариш жараёнида мавжуд бўлган, шунингдек маҳсулот ишлаб чиқариш, ишларни 
бажариш ёки хизматлар кўрсатиш жараёнида ёхуд маъмурий ва ижтимоий маданий вазифаларни амалга 
ошириш учун фойдаланиладиган моддий активлар. 
Ҳисобга 
олишнинг 
асосий 
қоидалари 
Захиралар дастлабки қиймати бўйича ҳисобга олинади. 
Захираларни ҳисобга олишнинг асосий масаласи актив 
сифатида тан олинадиган ва келгуси даврларда маҳсулотларни 
сотишга ва тегишли тушумни тан олишга тааллуқли 
харажатлар миқдори 
Товар-моддий захираларни ҳисобга олишнинг асосий қоидалари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: тан олиш 
пайтини белгилаш, таснифлаш, баланс, қийматини баҳолаш; товар-моддий захиралар таннархига 
киритиладиган харажатларни белгилаш, харажатни, жумладан харажат сифатида товар-моддий захиралар 
қийматини кейинчалик тан олиш; товар-моддий захиралар қийматини сотиш (баҳолаш)нинг соф қийматига 
қадар камайтириш; уларнинг чиқиб кетишидан молиявий натижаларни, шунингдек улар бўйича ахборотни 
молиявий ҳисоботда ёритиш тартибини аниқлаш. 
Товар-
моддий 
захираларни 
тан олиш. 
Сотиш мумкин бўлган соф қиймат – бу нормал шароитда 
кутилаётган сотиш баҳоси (сотиладиган ҳолатга келтириш ва 
сотиш харажатлари чегириб ташланган ҳолда). 
Товар-моддий захиралар актив сифатида тан олинади, агар: 
а) ташкилотга келгусида актив билан боғлиқ иқтисодий фойда келиб тушишига ишонч бўлса; 
б) актив қийматини ишончли баҳолаш мумкин бўлса; 
в) уларга бўлган мулк ҳуқуқи ўтса. 
Захиралар 
таннархи 
- 
сотиб олиш харажатлари (девальвация кучли бўлганда 
курс тафовутларини қўшиб, кредит учун фоизларни 
қўшмасдан); 
- 
қайта ишлаш харажатлари (таннархга қўшилмайдиган 
харажатлар кўрсатилган ҳолда); 
- 
бошқа харажатлар. 
- 
товар-моддий захиралар ташкилотнинг бухгалтерия балансида таннархи бўйича критилади, у харид 
қиймати (етказиб берувчига тўланадиган суммалар) ва уларни харид қилиш билан боғлиқ бўлган барча 
харажатларни ўз ичига олади; 
- 
товар-моддий захираларнинг ишлаб чиқариш таннархига уларни ишлаб чиқариш билан бевосита 
боғлиқ бўлган, ишлаб чиқариш технологияси ва уни ташкил этиш билан шартланган харажатлар киритилади. 
Уларга қуйидагилар тегишли бўлади: бевосита ва билвосита моддий харажатлар, бевосита ва билвосита 
меҳнат харажатлари, ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган бошқа бевосита ва билвосита харажатлар; 
- 
товар-моддий захиралар (маҳсулот(ишлар, хизматлар)) таннархини аниқлаш усуллари уларнинг 
тури, маҳсулот ишлаб чиқариш хили, унинг мураккаблиги, тугалланмаган ишлаб чиқариш мавжудлиги, 
ишлаб чиқариш циклининг давомийлиги, товар-моддий захиралар номенклатурасига боғлиқдир. 
Маҳсулот(ишлар, хизматлар) таннархини аниқлашнинг асосий усуллари бўлиб: оддий, меъёрий, буюртма, 
босқичли усуллари ҳисобланади, савдо ташкилотларида эса харажатларни инвентарь баҳолаш усули ҳам 
қўлланилади. 
36
Муаллиф тадқиқотлари асосида тузилган. 

---

148