Молиявий ҳисоб

Дастлабки қийматни 
шакллантирувчи 
омиллар 
Номоддий активларнингшаклланиш манбалари 
Устав 
капиталига 
ҳисса сифа-
тида қўйиш 
Харид 
қилиш 
Корхонанинг 
ўзида яратиш 
Бошқа 
активларга 
алмашти-
риш 
Грант
лар 
асо-
сида 
олиш 

---

113 
Номоддий 
активларнинг 
баҳоси: 

шартнома баҳоси 
+ 

бозор (жорий) 
баҳоси 
+ 
+ 

баланс баҳоси 
(қиймати) 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Харид қилиш 
харажатлари; 

давлат божлари ва 
йиғимлари 
(рўйхатдан ўтиш) 
+ 
+ 
+ 

солиқлар 
+ 
+ 
+ 

ижарага бериш 
харажатлари 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 

реклама 
харажатлари 
+ 

бошқа харажатлар 
+ 
+ 
+ 
+ 
Ушбу ҳужжат Патент идораларида қайд этилган бўлиши лозим. Табиий 
ресурсларга бўлган (ер, сув, геология) ҳуқуқларини сотиб олиш юридик ва 
жисмоний шахслар билан тузилган шартномалар асосида белгиланади. 
Шунингдек, айрим номоддий активлар ҳам борки, улар корхона фаолиятида 
муҳим роль ўйнайди. Масалан, ошкор этилмаган ахборотлар ва уларни ҳимоя 
қилиниши.
Корхона ва фирмаларда номоддий активлар ҳаракатини ҳисобга олиш 
уларнинг махсус ҳисоб карточкаларида юритилиши керак. Чунки, кейинги 
йилларда автомобилсозлик корхоналарида номоддий активларнинг салмоғи 
сезиларли даражада ошиб бормоқда. Бу ўз навбатида бухгалтерия ҳисоби 
олдига ҳужжатлаштириш жараёнларини тўғри ва аниқ ташкил этиш ҳамда 
такомиллаштиришни тақозо этмоқда. 
Асосий 
воситалар 
бўйича 
юритиладиган 
аналитик 
ҳисоб 
карточкасининг кераксиз бўлган реквизитларидан озод қилиб номоддий 
активларга хос бўлган қўшимча реквизитларни қўллаш мумкин .
«Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги Қонунга асосан (9-модда) 
бошланғич ҳисоб ҳужжатлари хўжалик муомалалари амалга ошириб 
бўлингандан сўнг тузилади. Номоддий активларни ҳисобга олишда 
дастлабки 
ҳужжатлар 
(шартнома, 
далолатнома) 
қуйидаги 
асосий 
реквизитларига эга бўлиши лозим; ҳисоб (архив) рақами, номи ва шартли 
шифри, ахборотларнинг материал кўриниши, объектлардан фойдаланиш 
муддатлари, асл нусҳаларининг сақлаш жойи, жорий этган шахслар (корхона, 
ташкилот), объектдан фойдаланувчилар, ҳужжатларни сақлаш рақамлари, 
харажатларга олиб бориш объектлари ва бошқа кўрсаткичлар. Шунингдек, 
қонунга кўра ҳисобот даврига тегишли бўлган хўжалик муомалалари ва улар 

---

114 
амалга оширилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар олинмаган бўлса, тегишли 
бошланғич ҳужжатлар расмийлаштирилиб, бухгалтерия ҳисобида акс 
эттирилиши кўрсатилади.
Номоддий активларнинг дастлабки ва жамлама ҳисоби иқтисодий 
адабиётларда тўлиқ ёритилмаган.
Корхоналарида номоддий активлар бўйича дастлабки ҳисобини ташкил 
қилишда уларни қайд этувчи янги ҳужжат шаклларини ишлаб чиқиш ва уни 
амалиётга жорий этиш керак бўлади. Номоддий активларни киримга олиш 
учун қуйидаги ҳужжатларни қўллаш мақсадга мувофиқдир. 
1. Номоддий активларни қабул қилиш-топшириш далолатномаси 
(НМА –1 шакл). 
Мазкур далолатноманинг шакли амалиётда меъёрий - ҳуқуқий 
жиҳатдан ўз тасдиғини топмоқда, унинг шакли диссертация илова қисмида 
намуна сифатида тақдим этилди. Номоддий активлар қайси манба ҳисобидан 
қабул қилинмасин (харид қилиш, устав капиталига қўшиш, бошқа активларга 
алмаштириш, грант ёки субсидия кўринишида олиш, корхонанинг ўзида 
шакллантириш ва бошқалар), улар шартномаларга мувофиқ «Номоддий