Молиявий ҳисоб

Ўзини – ўзи текшириш учун саволлар
1. Пул маблағлари ва пул эквивалентларига нималар киради ? 
2. Молиявий ҳисобот нимаа асосида тузилади ? 
3. Пул эквивалентлари нима ?
4. Пул маблағлари нима ?
5. Операцион фаолият қандай фаолият ?
6. Инвестиция фаолиятга тариф беринг ?
7. Операцион фаолиятида пул оқимлари бўйича ҳисобот қандай тузилади ?
 
 
14-мавзу. КОНСОЛИДАЦИЯЛАШГАН МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТ 
 
Таянч сўз ва иборалар: ҳисобот, консолидациялашган молиявий 
ҳисобот, 
трансмиллий 
корпорациялар,жамланма 
молиявий 
ҳисобот, бош жамият, шўъба хўжалик жамияти, камчилик улуши, 
алоҳида молиявий ҳисобот, назорат, ички консолидациялашган 
ҳисобот, ташқи консолидациялашган ҳисобот.  
 
14.1. Консолидациялашган молиявий ҳисоботнинг мақсади, 
аҳамияти ва вазифалари 
Жаҳон мамлакатлари тажрибасидан маълумки, корхоналарни 
самарали бошқаришда кўпроқ уларни йирик гуруҳларга бирлаштирган 
ҳолда тузиш мақсадга мувофиқдир. Бунда икки ёки ундан ортиқ компания 
молиявий-иқтисодий жиҳатдан бир компания остида бирлашади. 
Корхоналарнинг бирлашуви деб, алоҳида бир корхонанинг 
иккинчисига қўшилиши ёки бир корхона иккинчи корхонанинг соф 
активлари ва ишлаб чиқариш фаолияти устидан назоратни сотиб олиш 
оқибатида бир иқтисодий бирликка қўйилишига айтилади. Бу, асосан, 
бирор-бир фаолият билан шуғулланаётган компаниянинг эгалари 
томонидан ушбу компания таркибида бир нечта майда мустақил 
корхоналарни ташкил этишга бўлган ҳаракатидан келиб чиқади. Бунинг 
натижасида солиқ тўловлари бўйича муайян тежаш юзага келади.
Кўпчилик ҳолларда бизнеснинг кенгайиши зарурият ҳисобланади. 
Бундай вазиятда трансмиллий (трансмиллий корпорациялар – бу хорижий 
активга эга бўлган миллий монополиялар. Уларнинг ишлаб чиқариш ва 
савдо-сотиқ фаолиятлари бир давлат чегарасидан чиқиб кетади) 
компаниялар ўз фаолиятини бутун жаҳон бўйлаб кенгайтиради.
Трансмиллий корпорацияларнинг ҳуқуқий режими филиаллар ва 

---

шўъба корхоналари ташкил этиш оркали турли давлатларда фаолият 
юритишни назарда тутади. Бу компаниялар нисбатан мустақил бўлган 
ишлаб чиқариш ва тайёр маҳсулотларни сотиш, илмий тадқиқот, 
истеъмолчиларга хизмат кўрсатиш хизматларига эгадирлар. 
Умуман улар ягона ишлаб чиқариш - сотиш мажмуини ташкил 
этадилар ва бу мажмуада хиссадорлик капиталга фақат таъсисчи давлат 
эгалик қилади. Шу билан бирга филиал ва шўъба корхоналари аралаш 
корхоналар бўлиши ва уларда миллий капитал устунлик қилиши мумкин. 
Хўжалик юритувчи субъектлар гуруҳининг бош корхона назорати 
остида бирлашуви юз берса, консолидациялашган молиявий ҳисобот 
тузилади. 
Молиявий ҳисобот консолидацияси (консолидация инглизча 
consolidate сўзидан олинган бўлиб, бирлаштирмоқ, мустаҳкамламоқ деган 
маънони англатади) бу юридик жиҳатдан мустақил, аммо иқтисодий ва 
молиявий томондан ўзаро боғлиқ икки ёки ундан ортиқ компаниялар 
ҳисоботларини бирлаштиришдир. Консолидациялашган тушунчаси турли 
хил 
адабиёт, 
қўлланмаларда 
турлича 
аталади, 
масалан, 
консолидациялашган умумлашган, умумлаштирилган, жамланган ва 
ҳоказо. 
Консолидациялашган 
молиявий 
ҳисобот 
икки 
ёки 
ундан 
компанияларнинг ҳисоботларини бирлаштиришдир. Мисол учун ота ва 
ўғил компаниялари молиявий ҳисоботларини бир ҳисобот шаклига 
келтирилиши.
69
Консолидациялашган молиявий ҳисоботни тузишнинг асосий 
мақсади – корпорация фаолияти натижаларини ва молиявий ҳолатини 
тўлиғича очиб бериш ҳамда бош ва шўъба компаниялари фаолиятини 
ягона хўжалик ташкилотидек қилиб кўрсатиб беришдан иборатдир.
70
Консолидациялашган молиявий ҳисоботларни тузиш ва шўъба хўжалик 
жамиятларига кўйилган инвестициялар ҳисоби 8–сон “Жамланган 
молиявий ҳисоботлар ва шўъба хўжалик жамиятларига сармояларни 
ҳисобга олиш” номли Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисоби 
миллий стандарти билан тартибга солинади.