Молиявий ҳисоб

Биринчидан, мақсадли тушумлар корхонанинг активларини, яъни 
маблағларини кўпайтиради, демак ушбу мазмунда мақсадли тушумлар 
корхона учун ўзига хос даромад ҳисобланади, улар корхоналарнинг 
хусусий капиталини кўпайтиради. 
Иккинчидан, мақсадли тушумлар бирон мақсадлар учун корхона 
томонидан қилинаётган харажатларни қоплаш учун маблағ манбаси 
ҳисобланади, демак бу мазмунда мақсадли тушумлар даромад эмас, балки 
сарф-харажатни қоплаш манбаи ҳисобланади. Бу мазмундаги мақсадли 
тушумлар республикамизнинг қонун ҳужжатларига кўра корхоналарнинг 
маблағларини кўпайишига олиб келсада, уларнинг даромади сифатида 
қаралмайди.
Учинчидан, беғараз олинган мулк ва беғарз олинган молиявий 
ёрдамлар ҳам ўзининг мазмун ва моҳиятига кўра корхоналар активларини 
мақсадли кўпайтирсада, бироқ хусусий капитал ушбу элементларининг 
ҳуқуқий мақоми етарлича асосланмаган. Бизнинг фикримизча, корхоналар 
активларини кўпайишига олиб келувчи, уларнинг ихтиёрида қолувчи 
беғараз олинган мулк ҳамда беғараз олинган молиявий ёрдамни ҳам 
мақсадли тушумлар сифатида тан олиш ёки олинмаслиги масаласини узил-
кесил ҳал этиш лозим.
Тўртинчидан, умуман олинганда ҳар корхона келиб тушадиган ва 
унинг ихтиёрида қоладиган ҳар қандай тушум даромад сифатида қаралиши 
лозим. Солиққа тортиш нуқтаи назаридан мақсадли тушумларни давлат 
томонидан белгиланган солиқларга тортиладиган ёки ундан озод этилган 
даромадлар сифатида қаралиши тўғрироқдир. Бундай тартибни яхлит 
тарзда ўрнатилиши мақсадли тушумларнинг бошқа тушумлар сингари 
моҳиятини, корхоналар иқтисодиётини барқарлигини таъминлашдаги 
аҳамиятини аниқроқ ифода этган бўлар эди.
Бозор иқтисодиётини тобора эркинлаштириш, мавжуд моддий техника 
базасини модернизация қилиш, меҳнат жамоларини қўллаб-қувватлаш, 
аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш, бир сўз билан айтганда, мамлакат 
ижтимоий-иқтисодий ҳаётини яхшилашда мақсадли тушумларнинг 
аҳамияти беқиёсдир. Улар маблағ танқислигини ўз бошидан кечираётган 
ҳар бир хўжалик юритувчи субъектни оёққа туришининг, улар 
барқарорлигини таъминлашнинг, шунингдек келгусида фаолият 
самарадорлигини оширишнинг муҳим воситаларидан бири ҳисобланади. 
Шу боис ҳам, фикримизча, иқтисодий адабиётларда мақсадли 
тушумларнинг ўрни ва аҳамиятини кенгроқ ёритиш фойдадан холи эмас. 
Ҳолбуки амалиётда мақсадли тушумлар ўз ўрнига эга. Улардан халқ 
хўжалигининг турли тармоқларида кенг фойдаланаётган корхоналар кам 
эмас. Буни чунончи, «Самарқанд иссиқлик манбаи» ОАЖ ҳамда 

---

Самарқанд шаҳар хусусий уй-жой мулкдорлари ширкатлари уюшмаси 
мисолида ёрқин кўриш мумкин.