Moliya”fanidan O’quv-uslubiy majmua

O‘rtacha tortilgan kapital bahosini hisoblash

A panel: foydani saqlash orqali shakllangan oddiy aksiyaning bahosi

Kapital strukturasi

Kapital manbasi	Vazni	X kapital	= natija
		bahosi
Obligatsiya		(1- )	(1- )
Imtiyozli aksiya
Oddiy aksiya
Foydani saqlash
Yig‘indi =	100%	Yig‘indi =

A panel: yangi aksiya emissiya qilish orqali shakllangan oddiy aksiyaning bahosi Kapital strukturasi

Kapital manbasi	Vazni	X kapital	= natija
		bahosi
Obligatsiya		(1- )	(1- )
Imtiyozli aksiya
Oddiy aksiya
Oddiy aksiya
Yig‘indi =	100%	Yig‘indi =

5-misol. Kompaniyaning o‘rtacha tortilgan kapital bahosini hisoblash

Ash kompaniyasining kapital strukturasi va kapital baholari 2-jadvalda keltirilgan. Agar biz moliyalashtirishning barcha manbalarini hisobga olgan bo‘lsak, kapital strukturasining yig‘indisi 100% ga teng bo‘lishi kerak. Masalan, Ash 5 millionlik investitsiya kiritish uchun umumiy aksiyadorlik kapitaliga 3 mln investitsiya qilishni rejalashtiryapti. Chunki yangi aksiya emissiya qilish uchun Ashning daromadi 3 000 000 dollarga teng, yangi aksiyadorlik kapitali foydani saqlash orqali oshiriladi.

1-qadam: yechim strategiyasini shakllantirish

O‘rtacha tortilgan kapital bahosini hisoblash uchun 1 A panelida ko‘rsatib berilgan jarayon va 19.2-jadval ma’lumotlariga asoslanamiz. Ash kompaniyasi uchun kapital bahosi moliyalashtirish manbasi uchun tanlangan nisbat orqali hisoblanadi. Masalan, 5 million dollargacha bo‘lgan yangi kapitalni ta’minlash va umumiyning 60% ni shakllantirish uchun firma saqlangan daromaddan foydalanishi mumkin. Ammo har bir 5 million dollardan yuqori dollar uchun Ash kompaniyasi yangi aksiya emissiya qilishi kerak bo‘lib, u moliyalashtirishning yuqoriroq bahosini talab etadi, chunki ko‘proq aksiyani sotish uchun firma tranzaksion xarajatlarni amalga oshiradi.

Formula o‘rtacha tortilgan kapital bahosini, hisoblashda ishlatiladi va 1-

jadvalda ko‘rsatib o‘tilgan, shunga qaramay formulani quyida ham keltirib o‘tamiz:

186
= x (1- ) +

E’tiborga olish zarurki, qarzning soliqdan so‘nggi, imtiyozli aksiyaning va

oddiy aksiyaning o‘rtachasi bo‘lib, ular kompaniya kapitali tarkibidagi qiyosiy ahamiyatiga qarab hisoblangan. Shakllantirilgan moliyalashtirish manbasida 5 million dollardan yuqori qismini biz yangi emissiya qilingan oddiy aksiyaning

bahosi bilan almashtiramiz.


2-qadam: raqamlarni ishga solish

19.3-jadvalning A paneli Ash kompaniyasining 5 million dollargacha bo‘lgan o‘rtacha tortilgan kapital bahosini hisoblashda ishlatilib, u 12.7% ga teng bo‘lgan. 5 million dollardan yuqori bo‘lgan kapitalni shakllantirish uchun firma yangi aksiyalarni emissiya qilishi zarur va kapital bahosi 18% ga teng bo‘ladi (16% gacha bo‘lgan qismi ichki shakllantirilgan oddiy ulushli kapital yoki saqlangan daromad hisoblanadi). So‘nggi natija firmaning har bir 5 million dollardan oshgan dollar uchun kapital bahosi 13.9% ga teng.

19.2-jadval

Ash kompaniyasi uchun kapital strukturasi va kapital baholari

Kapital__Vazni__Kapital_bahosi__Natija'>Kapital__Shakllantirilgan__Jamiga__nisbatan'>Kapital	Shakllantirilgan	Jamiga	nisbatan	Soliqdan
manbalari	fond qiymati	foizda		so‘nggi kapital
				bahosi
Obligatsiya	1 750 000	35%		7%
Imtiyozli aksiya	250 000	5%		13%
Saqlangan foyda	3 000 000	60%		16%
Jami	5 000 000	100%

19.3-jadval

Ash kompaniyasining o’rtacha tortilgan kapital bahosi

1. 
   PANEL: YANGI KAPITALDA 0 DOLLARDAN 5 000 000
   

DOLLARGACHA BO‘LGAN KAPITAL BAHOSI

KAPITAL STRUKTURASI

Kapital	Vazni	Kapital bahosi	Natija
manbalari
Obligatsiya	35%	7%	2.45%
Imtiyozli aksiya	5%	13%	0.65%
Saqlangan foyda	60%	16%	9.60%
Jami	100%		12.70%

19.4-jadval

Ash kompaniyasining o‘rtacha tortilgan kapital bahosi

B PANEL: 5 000 000 DOLLARDAN YUQORI BO‘LGAN KAPITAL UCHUN KAPITAL BAHOSI

KAPITAL STRUKTURASI

187

Kapital		Vazni	Kapital bahosi	Natija
manbalari
Obligatsiya		35%	7%	2.45%
Imtiyozli aksiya		5%	13%	0.65%
Yangi	oddiy	60%	18%	10.80%
aksiya
Jami		100%		13.90%

3-qadam: natijalarni baholash

Firmaning o‘rtacha tortilgan kapitali bahosi firma tomonidan foydalanilgan kapitalning birlashmasini o‘z ichiga olgan hisob. Ash kompaniyasi uchun 5 million dollargacha bo‘lgan kapital bahosi 12.70% ga teng, o‘z navbatida 5 milliondan yuqori kapital yangi oddiy aksiya emissiya qilishni talab etadi va tranzaksion xarajatlarni amalga oshirganligi sababli o‘rtacha tortilgan kapital bahosini 13.9% ga oshiradi.

5. Kapitalning tuzilmaviy bahosini aniqlash¹¹⁴
Kapitalning tuzilmaviy bahosini baholash Kompaniyalarning ko‘p tarmoqli boshqaruv tuzilmalari mavjud bo‘lib, ularning har biri uchun alohida risk turlari tahdid soladi va kompaniya butun firma uchun foydalanadigan kapital bahosidan farqlanib, har bir tuzilmalar uchun riskni hisobga olgan holda alohida kapital bahosini hisoblaydi. Buning ma’nosi shuki, tuzilmalar investitsion lohiyalarni o‘zlariga xos bo‘lgan risk bilan qabul qiladi va har bir tuzilma foydalanadigan O‘TKB (o‘rtacha tortilgan kapital bahosi) ular uchun yagona bo‘ladi. Odatda tuzilmalar geografik hududlari bilan farqlanadi (masalan, Lotin Amerikasi tuzilmasi) yoki sanoat bo‘yicha (masalan, tadqiqot va ishlab chiqarish, birlashgan neft kompaniyasining qayta ishlash va logistika tuzilmalari)


Tuzilmaviy O‘TKBdan foydalanishning afzalliklari:

• 
  Turli tuzilmalar tomonidan amalga oshiriladigan loyihalarning tizimli risklari orasidagi farqlarni aks ettirish uchun turli diskont stavkalar taqdim etadi;
  

• 
  Har bir tuzilma uchun alohida kapital bahosini hisoblash imkonini beradi (har bir loyiha uchun yagona diskont stavkalarga qarama qarshi), natijada kapital bahosini hisoblash uchun vaqt va say’ harakatlarni kamaytiradi;
  

• 
  Tuzilmalarda umumiy diskont stavkadan foydalanish boshqaruv masshtabini chegaralaydi va xizmat ko‘rsatuvchi menejerlar esa har bir lohiya uchun kapital bahosini tushirishga qiziqib ketadilar.
  

Tuzilmaviy o‘tkbni hisoblash uchun amaldagi firmalardan foydalanish Har bir kompaniyaning biznes birligining kapital bahosi o‘rtasida vujudga keladigan farqini izohlash uchun bir qarash, bu bir biznes sohasida faoliyat yurituvchi taqqoslash mumkin bo‘lgan firmalar “sof ijrochilar” deb atalishidir (agar mumkin bo‘lsa). Masalan, Valero Energiya Korporatsiyasi eng yirik 500

114. 
     Arthur J. Keown, John D. Martin, J. William Petty, Foundations of Finance, Global Edition, 8/E, Pearson, 2014, p. 290-295
     

188
yoqilg‘ini tashish bo‘yicha ishlab chiqaruvchi va savdo qiluvchi firma bo‘lib, bosh ofisi San Antonio, Texasda joylashgan. Firma14 zavodga ega va AQSHning chakana operatorlaridan biri bo‘lib, 5800 chakana savdo do‘konlari mavjud. Firmaning operatsiyalari yoqilg‘i sanoatida marketing strategiyalarini qo‘llashga qaratilgan bo‘lib, ular ishlov berilmagan yoqilg‘ini benzinga va boshqa transport yoqilg‘ilariga aylantirishdan tortib ularni ommaga sotishgacha bo‘lgan barcha jarayonlarni amalga oshiradilar. Har bir faoliyat turi uchun kapital bahosini hisoblaganda, biz Valero korporatsiyasining bir segmentidagina faoliyat yurituvchi yoki yetarlicha integratsiyalashmagan firma uchun taqqoslab O‘TKBni hisoblaymiz. Masalan, yoqilg‘iga ishlov beruvchi biznes tuzilmasining o‘rtacha tortilgan kapital bahosini hisoblaganda, Valero ishlov beruvchi sanoatda faoliyat yurituvchi firmalar o‘rtacha tortilgan kapital bahosidan (SIC industry 2911) shu sohaga tegishli O‘TKB ni hisoblashda foydalanadi¹¹⁵. Valeroning chakana savdoda faoliyat yurituvchi firmasining kapital bahosini hisoblash uchun chakana savdo bilan shug‘ullanuvchi firmalar (SIC 5411) ma’lumotlaridan foydalanadi.

Tuzilmaviy O‘TKB misol. 19.4-jadvalda ishlov berish sanoati va chakana savdo uchun tuzilmaviy O‘TKB tahminiy ma’lumotlari berilgan. A panelda foyda soliq stavkasi 38% deb olingan ishlov berish sanoati va chakana savdo firmalarining soliqdan so‘nggi qarz kapitali bahosi keltirilgan.

19.4- jadval