Moliya va raqamli axborot texnologiyalari

 
Konfidensial axborot resurslarini xufyona chiqish 
va tarqalish yo‘llari 
Axborot manbai doimo tashqi muhitga tarqaladi. Axborotni tarqalish yo‘llari 
ob’ektiv xarakterga ega bo‘lib, aktivligi bilan ajralib turadi: ish yurituvchi, 
boshqaruv, savdo, ilmiy, kommunikativ meyorlashtiruvchi aloqa, axborot tarmog‘i, 
tabiiy texnik yo‘llar. Axborotni tarqatish yo‘llari qimmatli ma’lumotlarni bir 
manbadan ruxsat etilgan holda boshqa bir manbaga amaldagi ob’ektiv qonunchilik 
asosida uzatilishi bilan ifodalanadi. 
Interaktiv xizmati tizimida “konfidensial axborotni xufyona chiqishi” iborasi 
keng ma’noli hisoblanib, hodisa mohiyatini anglatadi /1/. Odatda konfidensial 
ma’lumotlardan xufyona foydalanish huquqbuzarlik hisoblanib, axborotdan 
foydalanish doirasi va huquqi bo‘lgan bir guruh shaxslar tomonidan 
himoyalanayotgan maydondan ruxsatsiz ma’lumotlarni chiqishiga olib keladi. 
Konfidensial axborotni xufyonaligi uning tashkilotda faoliyat yuritmaydigan o‘zga 
shaxs tomonidan olinibgina qolmay, balki xufyonalikka tashkilot xodimining 
konfidensial axborotdan ruxsatsiz tanishishi ham kiradi. 
Konfidensial xujjat ma’lumotlarini xufyona chiqishi va yo‘qolishi unga bo‘lgan 
qiziqishda namoyon bo‘ladi. Axborotning qaltisligini, uning mustaqil holda turli 
buzuvchi harakatlarga qarshi tura olmasligi, bunday harakatlar axborotning 
o‘rnatilgan qimmati va mavqeini buzadi. Foydalanuvchiga konfidensial 
ma’lumotdan foydalanishga ruxsat berilishi har qanday xujjat mavqeini fizik 
jihatdan to‘liqligini mantiqiy tuzilmasi va mazmunini buzilishini oldini olishda 
ifodalanadi. Konfidensial xujjat ma’lumotlarini mavqeini buzilishi qo‘shimcha 
konfidensiallikni (begona shaxs uchun yopiqligi) buzilishini o‘z ichiga oladi. Xujjat 
ma’lumotlarining qaltisligiga quyidagilar kiradi: ma’lumot tashuvchilarni o‘g‘irlash 
yoki ularga ma’lumotlarni yozish; ma’lumot tashuvchilarni yo‘qotish; axborot 
tashuvchilarni ruxsatsiz yo‘qotish yoki unga ma’lumot yozish, buzish ma’lumotni 
ruxsatsiz o‘zgartirish, ruxsatsiz takomillashtirish, qalbakilashtirish, nusxalashtirish; 
ma’lumotdan foydalanishni taqiqlash, ma’lumotni tarqatish, ochib tashlash. 
Konfidensial axborotlarni “buzish” iborasi magnit axborot tashuvchilariga 
ko‘proq 
taaluqli. 
O‘xshash 
nomlanish 
variantlari: 
modifikatsiyalash, 

---

66 
qalbakilashtirish, ma’lumotlarni o‘zgartirish iboralari “o‘zgartirish” iborasiga 
mazmunan o‘xshash, lekin har ikkisi boshlang‘ich ma’lumotni qisman yoki to‘liq 
o‘zgartirilishini ifodalaydi. Ma’lumotlarni blokirovkalash huquqbuzarlarga emas, 
balki huquqi bo‘lgan foydalanuvchilarga ruxsatni blokirovkalash tushuniladi. 
Ma’lumotlarni tarqalishi konfidensial ma’lumotlarning qaltislik shakli ko‘rinishida 
namoyon bo‘ladi.
Xujjatlashtirilgan ma’lumotning u yoki bu shakldagi qaltisligi axborot 
tashuvchilariga avvaldan rejalashtirilgan yoki tasodifan buzilishga ta’sir etuvchi 
tashqi manbalar orqali amalga oshiriladi. Bunday manbalar sifatida insonlar, tabiiy 
ofatlar va h.z. kiradi.