“Moliya” kafedrasi

“Pierce Grain” kompaniyasining aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydasiga 
umumlashtirilgan leverejning ta’siri 
Ko’rsatkich 
Bazis 
davrdagi 
miqdor, t 
Prognoz 
davridagi 
daraja, t+1 
O’zgarish, 
foizda 
Savdo hajmi 
$300,000 
$ 360,000 
+20% 
Minus: Jami o’zgaruvchan 
xarajatlar 
$180,000 
$ 216,000 
 
O’zgarmas xarajatlardan 
oldingi daromad 
$120,000 
$ 144,000 
 
Minus: Jami o’zgarmas 
xarajatlar 
$100,000 
$ 100,000 
 
FSTD 
$  20,000 
$   44,000 
+120% 
Minus: Foiz xarajatlari 
$    4,000 
$    4,000 
 
Soliqlardan oldingi daromad 
(SOD) 
$  16,000 
$  40,000 
 
Minus: Soliqlar 50% stavkada 
$    8,000 
$  20,000 
 
Sof foyda 
$    8,000 
$  20,000 
+150% 
Minus: Imtiyozli aksiyalar 
dividendlari 
$           0 
$           0 
 
Oddiy aksiya egalari foydasi 
$    8,000 
$   20,000 
+150% 

---

222 
 
(OAF) 
Oddiy aksiyalar soni 
$    1,500 
$    1,500 
 
Bir birlik aksiyaga to’g’ri 
keluvchi foyda 
$ 5.33 
$ 13.33 
+150% 
 
 
4. Kapital strukturasi nazariyasi 
 
Firma  uchun  eng  mos  moliyaviy  strukturaning  aniqlanishi  borasida  fikr 
yuritadigan vaqt ham  keldi.  Firma  o’z  aktivlarini  moliyalashtirishda  foydalanib 
kelgan  moliyalashtirish  manbalarining  to’liq  jadvali  firma  buxgalteriya 
balansining o’ng tomonida joylashgan bo’ladi. 
21.7-jadval 
Firmaning moliyaviy va kapital strukturasini o’zaro farqlash 
Joriy 
aktivlar 
$100  To’lanishi kerak 
bo’lgan hisoblar 
$10 
 
Uzoq 
muddatli 
aktivlar 
$200  Tan olingan xarajatlar 
$15 
 
Jami 
aktivlar 
$300  Qisqa muddatli 
qarzlar 
$50 
 
 
 
Uzoq muddatli 
qarzning joriy qismi  
$  5 
 
 
 
Joriy majburiyatlat 
$80 
 
 
 
Uzoq muddatli 
qarzlar 
$70 
 
 
 
Imtiyozli aksiyalar 
$50 
 
 
 
Oddiy aksiyalar 
$100 
 
 
 
Jami majburiyatlar va 
o’z mablag’ari 
$300 
 
 
 
Biz  bu  moliyalashtirish  manbalari  ro’yxatini  moliyaviy  struktura  deb 
ataymiz.  Masalan,  7  jadvalda  turli  manbalar  hisobiga  moliyalashtirilgan  $300 
qiymatidagi aktivlarga ega firmaning bugalteriya balansini ko’rishimiz mumkin. 
Jadvalga  ko’ra  firma  o’z  kapitalini  $80  qiymatidagi  joriy  majburiyatlar  (1  yil 
yoki  undan  kam  bo’lgan  muddat  ichida  to’lanishi  kerak  bo’lgan  qarzlar),  $70 
miqdorida  uzoq  muddatli  qarzlar,  $50  ga  imtiyozli  aksiyalar  va  qolgan  $100  ni 
oddiy aksiyalar hisobiga moliyalashtirgan.   
Firmaning  ayrim  joriy  majburiyatlari  uning  kundalik  ish  faoliyati  natijasida 
tabiiy  ravishda  yuzaga  kelishini  unutmaslik  lozim.  Biz  to’lanishi  kerak  bo’lgan 
hisoblar  va  tan  olingan  xarajatlarni  nazarda  tutmoqdamiz.  Masalan,  firma  o’z 
ta’minotchisiga  qo’shimcha  birlikda  inventarlarni  yetkazib  berishini  buyurtma 
qilsa  bu  jarayon  firmaga  avtomatik  ravishda  kredit  bo’lib  yoziladi  va 
buxgalteriya  balansida  to’lanishi  kerak  bo’lgan  hisoblar  deb  qayd  etiladi. 
Moliyaviy 
struktura 
Kapital 
struktur
asi 

---

223 
 
Shuningdek, firma doimiy ravishda vaqti-vaqti bilan foiz va boshqa xarajatlarni 
tan  olib  boradi  lekin  ularni  aniq  bir  davrda  (masalan,  har  yarim  yilda)  to’laydi. 
Bu  tan  olingan  xarajatlar  kunlik  ish  faoliyati  davomida  tabiiy  ravishda  yuzaga 
keladigan  firmaning  majburiyatlarini  aks  ettiradi.  To’lanishi  kerak  bo’lgan 
hisoblar  va  tan  olingan  xarajatlar  ularning  paydo  bo’lishiga  sabab  bo’lgan 
operatsiyalar  natijasida  avtomatik  ravishda  yuzaga  kelganligi  uchun,  bunday 
majburiyatlar  biz  bu  bobda  bevosita  ko’rib  chiqishimiz  shart  bo’lgan 
kategoriyalar  hisoblanmaydi.  Aniqroq  aytganda,  biz  firma  tomonidan  ixtiyoriy 
menejmentni  talab  etadigan  firmaning  moliyaviy  strukturasi  qismiga  diqqat 
qaratamiz.  Biz  buni  firmaning  kapital  strukturasi  deb  ataymiz.  7  jadvalda 
moliyaviy struktura jami bo’lib $300 qiymatidagi majburiyatlar va buxgalteriya 
balansining  o’ng  tomonida  joylashgan  o’z  kapitalidan  tashkil  topgan.  Bunda 
kapital  strukturasi  to’lanishi  kerak  bo’lgan  hisoblar  va  tan  olingan  xarajatlarni 
istisno etgan holda, jami bo’lib $275 ni tashkil qiladi.       
Firmaning moliyaviy strukturasi va kapital strukturasi o’rtasidagi bog’liqlik 
quyidagi tenglama orqali ifodlanishi mumkin: