“Moliya” kafedrasi

2-nazorat uchun savol 
       Agar  “A”  firmaning  aktivlar  daromadliligi  (ROA)  “B”  firmanikiga  nisbatan 
yuqoriroq  bo‘lsa  va  ikkala  kompaniyaning  aktivlar  aylanib  turishi  ko‘rsatkichi 
(ATO)  bir  xil  bo‘lsa,  “A”  firmaning  sotuvlar  rentabelligi  koeffitsiyenti  (ROS) 
qanday bo‘lishi kerak? 
 
3. Moliyaviy “dastak” samarasi 
Moliyaviy “dastak” yoki moliyaviy leverij kompaniya faoliyatida qarz olingan 
pul  mablag‘laridan  foydalanish  bo‘lib,  shu  mablag‘lar  yordamida  kompaniya 
rahbariyati ishlab chiqarish faoliyatini moliyalashtirish bilan bog‘liq muammolarni 

---

107 
 
hal  etadi.  Atamani  (“dastak”)  tanlash  fizika  qonun-lari,  ya’ni  biron  dastak 
yordamida  sarflanayotgan  kuchni  ko‘paytirish  mumkinligi  qonuni  bilan  bog‘liq. 
Moliyaviy  “dastak”  samarasi  yordamida  kompaniya  aksiyadorlari  o‘z  kapitalidan 
foydalanish daromadliligi koeffitsiyentini (ROYe) oshiradilar. Biroq bunda mazkur 
koeffitsiyentning 
firmaning 
ishlab 
chiqarish 
faoliyatidagi 
samaradorlik 
tebranishiga  sezuvchanligi  oshadi.  O‘z  navbatida,  firmaning  ishlab  chiqarish 
faoliyati  samaradorligi  aktivlar  daromadliligi  koeffitsiyenti  (ROA)  tufayli 
o‘zgaradi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  moliyaviy  “dastak” samarasidan  foydalanar 
ekanlar,  firma  aksiyadorlari  ham  moliyaviy  va  ham  ishlab  chiqarish  (operatsion) 
riski bilan to‘qnashadilar. 
Aktivlar  daromadliligi  koeffitsiyenti  (ROA)  qarz  olingan  mablag‘  bo‘yicha 
foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa moliyaviy “dastak” koeffitsiyenti oshganda kapital 
daromadliligi  koeffitsiyenti  (ROYe)  ham  oshadi.  Bu  –  tushunarli,  albatta, chunki: 
agar  aktivlar  daromadliligi  koeffitsiyenti  qarz  olingan  mablag‘  bo‘yicha  foiz 
stavkasidan  yuqori  bo‘ladigan  bo‘lsa,  firma  investitsiya  qilgan  kapitaldan  foyda 
oladi va foyda summasi firma o‘z kreditorlariga to‘lashi kerak bo‘lgan summadan 
yuqori  bo‘ladi.  Shu  tufayli  ortiqcha  mablag‘  hosil  bo‘ladi  va  bu  mablag‘  firma 
aksiyadorlari  o‘rtasida  taqsimlanadi.  Demak,  kapital  daromadliligi  koeffitsiyenti 
ortadi.  Agar  aktivlar  daromadliligi  koeffitsiyenti  qarz  olingan  mablag‘  bo‘yicha 
foiz  stavkasidan  past  bo‘ladigan  bo‘lsa,  u  holda  aksiyadorlar  bunday  mablag‘ni 
yollamaslikni afzal ko‘radilar.  
Masalan, faraz qilaylik, “A” kompaniyasi moliyaviy “dastak”dan foydalanadi. 
Aksincha,  “B”  kompaniyasi  esa  undan  foydalanmaydi.  Keling,  kompaniyalar 
kapitalining  daromadlilik  koeffitsiyentini  (ROE)  ikki  xil  vaziyatda,  ya’ni    foiz 
stavkasi (1) 10,0% va (2) 15,0% bo‘lganda solishtiramiz. Natijalar quyidagi  13.3-
jadvalda aks ettirilgan. 
13.3-jadval