Молия” кафедраси ҳ.Ҳ. Имомов “давлат қарзларини бошқариш” фани бўйича

Шуни таъкидлаш жоизки, давлат қарзлари бизнинг фикримизча олинган кредитлар фақат ўз вақтида туланмаган ҳоллардагина давлат қарзларига айланади. Шунинг учун ҳам ҳар кандай кредитларни биз давлат қарзлари сифатида кўришимиз мумкин эмас. Хаддан зиёд кўп кредит олиш олинган кредитлар бўйича фоизли даромадларни тўлаш ва кредит амортизациясини қайтариш имкониятини йўқолишига олиб келади ва натижада давлат қарзлари вужудга келади.
Албатта, давлат қарзлари давлат молияси учун ташвишли бўлиши мумкин. Чунки, уз вақтида қайтарилмайдиган кредитлар миллий даромадни тақсимланиши натижасида давлат даромадлари ҳисобига қопланади.
Демак умумлаштирилган ҳолда қуйидагиларни келтириб утамиз:
Давлатнинг жамиятдаги ижтимоий иқтисодий вазифаларини амалга ошириш учун зарурий молиявий ресурсларга эҳтиёж сезади. Бундай молиявий ресурслар миллий даромадни тақсимланиши натижасида шакллантирилади. Шунингдек, давлат ҳаражатларини ўсиши натижасида қарзли молиялаштириш сиёсатидан кенг фойдаланилади.
Қўшниларнинг ташқи қарзи қай даражада?
Давлат ташқи қарзи ошиб бориши муаммоси Тожикистон ва Қирғизистонни ҳам хавотирга солмоқда. Осиё тараққиёт банки сўнгги йилларда мамлакат қарз инқирозига учрамаслиги учун Тожикистонга қарз бермасликка, фақат беғараз ёрдам кўрсатишга қарор қилган. Бу мамлакатнинг ташқи қарзи ҳозир ЯИМнинг 40 фоизи атрофидадир.
Қирғизистонда вазият бир қадар мураккаб бўлиб, 4,4 миллиард долларлик ташқи қарзнинг 3,8 миллиарди давлатга тегишлидир, кредитлар бўйича фоизларни тўлаш мажбурияти қарзни янада ошириши аниқдир.
Қозоғистон ва Туркманистонни ташқи қарз таҳликали тус олишидан асраб келаётган нарса — ерости ва ерусти табиий захиралари мавжудлигидир.
Ташқи қарз — миллий хавфсизликка таҳдид соладими?
Давлатнинг ташқи ва ички қарзи ошишига асосий сабаблар — давлат харажатларининг тинимсиз ошиши, иқтисодий ислоҳотларнинг инқирози ва парокандалиги, коррупция ва яширин иқтисод, ҳарбий харажатлар ва табиий офатлар бўлиши мумкин. Етарлича давлат ва жамоатчилик назорати йўқлиги, бошқарув тизими ҳаддан зиёд коррупциялашгани бюджет етишмаслиги ва қарздорлик ошишини миллий хавфсизликка таҳдидга айлантириши мумкин. Қолаверса, ташқи ва ички қарздорлик давлат молиявий тизими барқарорлигига, сармоя киритиш иқлимига ва давлатнинг дунёдаги мавқейига салбий таъсир кўрсатади. Бу хавфларни ҳисобга олмаслик хатарлидир.
Айтиш керакки, бугунги кунда ошиб бораётган ташқи қарз муаммоси нафақат ривожланаётган мамлакатларни, балки ривожланган давлатларни ҳам таҳликага солмоқда.
Давлат ташқи қарзининг Ялпи ички маҳсулотга нисбати иқтисодий барқарорликни намоён қиладиган кўрсаткич бўлиб, Маастрихт мезонларига кўра Европа Иттифоқи мамлакатлари учун 60 фоиз этиб белгиланган, Халқаро валюта жамғармаси давлат қарзининг Ялпи ички маҳсулотга 50 фоиз нисбатини таҳликанинг бошланиши, деб ҳисоблайди.