Молия” кафедраси ҳ.Ҳ. Имомов “давлат қарзларини бошқариш” фани бўйича

Россия давлатининг ташқи қарзлари.

Мазмуни	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998
СССР қарзи млрд АҚШ$	104.9	103.7	108.6	103	100.8	97.8	95
Россия қарзи млрд АҚШ$	2.8	9	11.3	17.4	24.2	33	55
Ташқи қарзларни тўлаш. ЯИМ га нис.% ҳисобид.	0.7	0.3	0.5	0.9	0,.9	0.7	1.2

Манба: Интернет маълумотлари.

Агар собиқ МДҲ ва Россияни қзининг ташқи қарзларига хизмат қилиши шартлари ҳозирги холатда қолдирилса унда бизнинг мамлакат ушбу даврда иқтисодий қсишдан маҳрум бўлади.

Лекин ташқи қарзига хизмат қилиш миқдорининг абсолют ва таққослана тез қсиши, бюджет тақчиллигини аниқлаш усулига қхшаш, яъни пул кредит ресурсларига талаб ва таклифнинг йиғиндисига асосланган юқори фоиз ставкаси орқали аниқланади. Шунинг учун нафақат бюджет тақчиллигининг қисқартиришга, балки ички жамғармалар нормасини ўсишига ва уларга инвестицияни жалб қилишга йўналтирилган таркибий ислохатларни секинлаштирмаслик керак бўлади.
Хатто 1998 йилда яъни молиявий инқироз бошланган давирда, Россия давлати тарзининг ҳажми (ички ва ташқи қарзи) халқаро улчовга биноан унчалик катта бўлмаган эди (ЯИМга нис. 54%). Тақослаш учун 1996 йилда ЕИ таркибига кирувчи мамлакатлар жами қарзи ЯИМга нисбатан 70,4%, АҚШ да 63,1%ни ташкил этган. Лекин ҳамма гап шундаги Россия қарзларининг ўсиш темпи жуда юқори. 1995-97 йилларда ДҚО ва ФҚО лари бозорини кенгайтиришни натижасида ривожланган бозорга ташқи капитал оқимини рекорд даражасига етди, шу жумладан Россияда ҳам давлат қарздорлигининг катта қисми ташқи инвесторларга тўғри келар эди.
Аммо 1997 йилдан "Осиё" инқирозининг натижасида улар эхтиёткор бўлиб қолдилар ва капитал чиқиши бошланди. Уни тқхтатиши учун, экспертларнинг фикрига кўра, бюджет тақчиллигини қисқартириш керак эди ёки фоизларни тўлаш ҳаражатларини ДҚО ва ФҚОлар ҳисобига қоплаш керак эди. Иккинчи, қарор унчалик хақиқатга тўғри келмас эди. Вазиятнинг оғирлиги шунда эдики ички қарздорликни яримидан ортиқроЁи қисқа мудатли эди (1 йил давомида қоплаш), 1998 йил июнь ойида улар расмий валюта резервлари кқрсатгичларидан 4-баробар юқори эди.
Юқоридагиларга шуни айтиш мумкинки, 1996-97 йиллардаги молия бозорларидаги меёрий коньюктура 1998 йилда бўлган инқирози бартараф этишида фискал ва бюджет сиёсатини тартибга солиш имкониятини берди. Бу чора қисқа муддат давомида бажарилиши керак эди. Аммо Давлат думаси ҳар йили бюджетни тақчиллик билан қабўл қилар эди, қша даврдаги хукумат солиқ ислохатларини ўтказишда кучсизлигини кўрсатди, ўша даврдаги хукимат қарздорлар учун вужудга келган яхши шароитдан фойдаланган холда халқаро бозорга чиқиш имкониятларини қидириш билан шуғулланди, лекин бунга 1997 йилнинг кузигача эришилади ва хукумат томонидан керакли қарорлар қабўл қилинади. Юқоридагиларга нисбатан чет эл инвесторларига ДҚО бозори очишга рухсат берилиши керак эди. Ташқи қарздорлик тижорат банкларини, катта хом-ашё компанияларини қамраб олди. Россия молия бозорларини ташқи бозорга боғлиқлигини қсиши, худди наркотик игнасига ўхшаши иқтисодиётнинг вена томирларига чуқур кириб борди.