Молия” кафедраси ҳ.Ҳ. Имомов “давлат қарзларини бошқариш” фани бўйича

Бюджет тақчиллигининг қуйидаги шакллари мавжуд:

• 
  Актив тақчиллик;
  
• 
  Пассив тақчиллик;
  
• 
  Доиравий тақчиллик;
  
• 
  Таркибий тақчиллик.
  

Актив тақчиллик - Иқтисодий фаоллик умумий даражасининг пасийиши асосида ялпи талабнинг етарлича эмаслиги, иқтисодиётнинг буҳронга юз тутиш хавфи таъсирида купгина давлатларда бюджет харажатларини купайтириш ва солиқларни пасайтириш чора-тадбирлари амалга оширилмокда. Уларни камайтириш, айниқса, урта ва майда компанияларнинг капитал қуйилмаларининг купайиши учун анча қулай шароит яратади. Аммо, солиқларнинг бундай камайиши шароитида давлат харажатлари муқаррар равишда Давлат бюджетидаги тақчилликнн купайтиради ва инфляция жараенларини тезлаштириш учун шарт-шароитларни вужудга келтиради. Харажатларнинг даромадлардан бундай ошиб кетиши актив бюджет тақчиллиги номини олди ва одатда, бундай тақчиллик ЯИМнинг суръатларининг усиши билан бирга кузатилади.
Пассив тақчиллик- Айни вақтда, иқтисодий фаоллик даражасининг сусайиши натижасида давлат даромадларининг қисқариши юзага келтирган тақчиллик пассив тақчиллик номини олди. Бундай вазиятда корхоналарнинг банкрот булиши, иқтисодий самарадорликнинг пасайиши оқибатида кузланган даромадларнинг олинмаслиги, ЯИМ усиш суръатларининг салбий тус олиши ва бир қанча бошқа салбий омиллар натижасида Давлат бюджетига тушиши лозим булган солиқ ҳажмининг қисқариши юз беради ва бюджетда кузланган даромадлар келиб тушмайди.
Таркибий тақчиллик - бюджетнииг жорий харажатлари билан тула бандлик шароитида (солиқ тизими узгармаган ҳолда) бюджетга тушиши мумкин булган даромадлар ўртасидаги фаркни билдиради, яъни:
Ттар=Х -Ду *уf
бунда,
Ттар - таркибий тақчиллик,
Ду * уf — тула бандлик шароитида (солиқ тизими узгармаган ҳолдаги) тушиши мумкин булган даромадлар.
Доиравий тақчиллик -таркибий тақчилилик билан ҳақиқий тақчиллик ўртасидаги фарқни билдиради,
яъни:
Тдоир= Ду * (уf - у)