25.Hosilaviy qimmatli qog’ozlar. Hosilaviy qimmatli qog‘ozlar, deb bahosi boshqa aktivlar, masalan, aksiyalar, qayd qilingan daromadga ega qimmatli qog‘ozlar, xorijiy valyuta yoki qandaydir mahsulotlar bahosiga bog‘liq bo‘lgan moliyaviy vositalarga aytiladi. Ularning asosiy funksiyasi ular hosila hisoblangan aktivlarga qo‘yilmalarning risk darajasini boshqarish uchun vosita sifatida xizmat qilishdan iborat Hosilaviy qimmatli qog‘ozlarning kengroq tarqalgan turlari opsionlar va forvard kontraktlari hisoblanadi. Sotib olishga opsion, yoki «koll» opsion (call option) – bu egasiga ma’lum bir miqdordagi aktivlarni belgilangan narxda opsion amal qilish muddatining o‘tib ketishi yoki tugaguniga qadar istalgan paytda sotib olish huquqini beradigan vositadir. Sotishga opsion, yoki «put»opsion (put option) – bu egasiga opsion amal qilish muddatining o‘tib ketishi yoki tugaguniga qadar xohlagan paytda kontrakt bo‘yicha o‘rnatilgan narxda ma’lum bir miqdordagi aktivlarni sotish huquqini beradigan vositadir. Aktiv egasi ushbu aktivni sotish uchun opsion sotib olar ekan, o‘zini uning narxi kontraktda ko‘rsatilganidan kamayib ketish xavfidan samarali sug‘urta qiladi. Hosilaviy qimmatli qog‘ozlar – bu qiymati boshqa aktivlar narxlari bilan bog‘liq ravishda o‘rnatiladigan opsionlar va fyuchers shartnomalari kabi moliyaviy instrumentlardir. Fond bozorlarida quyidagi moliyaviy aktivlarning asosiy turlari bilan savdo qilinadi: qarz majburiyatlari, aksiyalar va hosilaviy qimmatli qog’ozlar.
26.Obligatsiyalarning qanday turlari mavjud? Obligatsiya - bu uning egasi va emitent o'rtasidagi ssuda munosabatlarini tasdiqlovchi muddatli qarz qimmatli qog'ozi. Obligatsiyalar davlat tomonidan davlat hokimiyati organlari, mahalliy hokimiyat organlari, aktsiyadorlik jamiyatlari va xususiy korxonalar tomonidan chiqarilishi mumkin. Emitent obligatsiyalar bo'yicha barcha to'lovlarni birinchi navbatda aktsiyalarga nisbatan va majburiy ravishda amalga oshirishi kerak.To'lovlar emitentning mulki bilan ta'minlanadi. Obligatsiya muddatli ishdir. Qoida tariqasida, emitent uni nominalda sotib oladi. Obligatsiyalar muddatidan oldin qaytarib olish yoki sotib olish sharti bilan chiqarilishi mumkin. O'ng bilan bog'lang muddatidan oldin to'lash investorga uni qaytarib olish uchun muddatidan oldin emitentga taqdim etish imkonini beradi. Ushbu obligatsiyalar odatda joylashtirilganda qimmatroq turadi, chunki xavf emitent zimmasiga tushadi.
Klassik obligatsiya - bu belgilangan daromadni to'laydigan qimmatli qog'oz. Obligatsiyaning daromadliligi foiz yoki kupon deb ataladi. Obligatsiyaning o'zi kupon yoki qattiq foizli qog'oz deb ataladi. Inflyatsiya sharoitida qimmatli qog'ozning nominal qiymati ham devalvatsiyaga uchraydi. Shuning uchun indekslangan obligatsiyalar mavjud. Kupon nafaqat suzuvchi, balki nominal qiymati ham indekslanadi.Nol kuponli obligatsiyalar mavjud. Nol kuponli obligatsiya - bu kuponga ega bo'lmagan qimmatli qog'oz. Investorning daromadi obligatsiyani sotib olish narxi (nominal) va sotib olish narxi o'rtasidagi farqdan kelib chiqadi. Nol kuponli obligatsiyalar investor uchun ma'lum vaqtgacha ma'lum miqdorda pul yig'ishi kerak bo'lsa ham jozibador. Kerakli miqdordagi obligatsiyalarni sotib olgandan so'ng, omonatchi endi kupon qimmatli qog'ozidagi kabi kon'yunkturaga bog'liq emas.Obligatsiyaning keyingi turi konvertatsiya qilinadigan obligatsiyadir. Emissiya shartlariga muvofiq, u aktsiyalarga yoki boshqa obligatsiyalarga almashtirilishi mumkin.Obligatsiyaning nominal qiymati bor, u qimmatli qog'oz sotib olinganda to'lanadi. Agar obligatsiya nol-kupon bo'lmasa, unda uning daromadliligi kupon sifatida ko'rsatiladi. Kupon ma'lum foizni bildiradi.
27. Aksiyalarni qanday turlari mavjud va ularning qanday o’xshash va farqli jahatlari mavjud? Aksiyalar – bu firma egalarining uning aktivlari bir qismiga egaligi to‘g‘risidagqimmatli qog‘ozlar – bu qiymati boshqa aktivlar, ya’ni aksiyalar, daromadi qayd etilgan stavkali qimmatli qog‘ozlar, xorij valyutasi va tovarlar kabilarning narx (baho)lari bilan bog‘liq ravishda aniqlanadigan moliyaviy instrumentlardir. Aksiyalar – bu ishlab chiqarish vositalaridan foydalanishdan olingan daromadga nisbatan talabdir. Ishlab chiqarish vositalaridan foydalanish samaradorligi borasida noaniqlik darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, qo‘yilgan aksiyalar bo‘yicha risk uchun mukofot shuncha yuqori bo‘ladi.
