Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

F
у
 = 

F
т
 + 

F
б
+

F
р
+ 

F
ас
, 
 
 
 
Bu yerda:

F
у
 –
omillarning ta’siri ostida
 
foyda о‘sishi
(kamayishi)ning umumiy о‘lchami
(miqdori); 

F
т
–
tannarx omilining ta’siri ostida
foydaning о‘zgarishi (+,-);

---


F
б
–
baho omilining ta’siri ostida foydaning 
о‘zgarishi; 

F
р
 –
realizatsiya omilining ta’siri ostida 
foydaning о‘zgarishi; 

F
ас
–
realizatsiya qilingan mahsulot assorti-
mentining о‘zgarishi natijasida foydaning 
о‘zgarishi; 
 
 
Albatta, foydaning darajasi (miqdori)ga XYUSning soliq siyosati ham о‘z ta’sirini 
kо‘rsatadi, chunki odatda, barcha soliqlar tovar bahosining tarkibiga kiritiladi. Soliqlarning 
miqdori, ayrim hollarda, bahoning darajasini aniqlashga va demak, talabga ham hal qiluvchi 
ta’sir kо‘rsatadi. Shuningdek, soliqlar XYUS-ning sof foydasiga ham bevosita ta’sir qiladi, 
chunki sof foyda balans (umumiy) foyda va uning byudjetga tо‘langan qismi о‘rtasi-dagi farq 
sifatida hisoblanadi. 
Hozirgi sharoitda iloji boricha XYUSlar foydasining asosiy qismi byudjetga olinmasligi 
va XYUSning ixtiyoriga qoladigan sof foyda uning rivojlanishini moliyalashtirish uchun yetarli 
bо‘lmog‘i lozim. Bu, yeng avvalo, investitsiyalarga tegishli bо‘lib, amal (harakat)dagi 
XYUSlarda ularning manbai sof foyda-dir. XYUSlarda sof foyda bо‘yicha sotuvning rentabelligi 
(sof foydaning realizatsiya hajmiga nisbati) yuqori bо‘lib, ularning sog‘lom faoliyatini 
ta’minlashga yetarli bо‘lishi kerak. 
Moliyaviy isloh qilish jarayonida XYUS faoliyat kо‘rsatish-ning quyidagi parametrlariga 
yerishishga harakat qilmog‘i lozim-ki, ular XYUS ishining moliyaviy barqarorligi va balansi 
tarki-biy tuzilmasining ijobiyligidan darak beradi: 
– tо‘lovga qobillik koyeffitsiyenti –

1; 
– joriy likvidlik koyeffitsiyenti –

2; 
– aylanma aktivlarning о‘z aylanma mablag‘- 
lari bilan ta’minlanganlik koyeffitsiyenti –

0,1; 
– absolyut likvidlik koyeffitsiyenti –

0,2; 
– zaxira va xarajatlarning hajmi (о‘lchami) 
ularni qoplash manbalaridan kichik yoki ularga 
teng (

) bо‘lishi kerak. 
XYUS faoliyatini zararsiz va tanazzulsiz bо‘lishini ta’min-lash uchun kompaniya 
ishtirokchilari va moliyaviy menejment tomo-nidan bu kо‘rsatkichlar doimiy ravishda 
monitoring qilib borili-shi va zarur bо‘lgan hollarda ularning darajasi о‘z vaqtida о‘zgar-tirilishi 
lozim.