Mo’g’ullar istilosining dahshatli oqibatlari.

Qutayba o‘rtasida sulh tuzilib, unga ko‘ra Sug‘d xalifalikka
qaram bo‘lib qoladi.
Choch va Farg‘onaning zabt etilishi. 713-yilda Qutayba
qo‘shinining bir qismi Choch viloyatiga, o‘zi boshliq asosiy
kuch esa Farg‘ona vodiysi tomon yo‘l oladi. Choch vohasi
bosib olinib, uning bosh shahri Madinat ash-Shosh va juda
ko‘p qal’a va qo‘rg‘onlar hamda qishloqlarga o‘t qo‘yilib
vayron etiladi. 715-yilning boshida esa Farg‘ona vodiysini uzilkesil
egallab, Koshg‘argacha kirib boradi. Hamma viloyatlarga
arablardan amirlar tayinlanadi. Lekin Qutayba xalifa Sulaymonga
qarshi isyon ko‘targani oqibatida Farg‘onada arab
askarlari tomonidan o‘ldiriladi.
Yerga egalik shakllari. Arablar Movarounnahrni bosib
olgach, bu yerdagi yer-mulklar xalifaga qarashli bo‘lib qoldi.
Xalifa davlat yerlarini iqto tariqasida in’om qilgan. Davlat
yerlari ayrim harbiy yo‘lboshchilar va amaldorlarga umr bo‘yi
yoki mulkka vorislik tariqasida berilgan. Biroq yerlarning
asosiy egasi xalifa sanalar va u iqtodorlardan ushr olish
huquqiga ega edi.
Yirik yer egalari – dehqonlar arab xalifaligi davrida ham
o‘z yerlarining egalari bo‘lib qoldilar, biroq ular endilikda
ijaradorga aylanib, daromadning ma’lum qismini xalifalik
xazinasiga jo‘natish majburiyatini olgan edilar.
VIII asr mobaynida yirik dehqonlar qo‘li ostidagi yermulklar
yuqori arab harbiy mulkdoriga o‘tishi ro‘y beradi.
Arab zodagonlarining dehqonlar bilan yaqinlashishi shu davrda
kuchaygan. Dehqonlarning arablar bilan yaqinlashuvi, ularni
istilochilar uchun ishonchli xizmatkorligini ta’minlash bilan bir
qatorda, yer-mulklari va boshqa boyliklarini muhofaza qilishiga
imkoniyat yaratdi. Dehqonlar arablar istilosidan so‘ng xalifalik
noibining vakili hisoblangan amirga bo‘ysunganlar. Biroq amir
bilan bir qatorda yirik yer egalari – buxorxudotlarning ham
mavqeyi baland bo‘lgan. Narshaxiyning ma’lumotlariga ko‘ra,
ayrim dehqonlar Buxoro amiri va buxorxudotlar ularning
o‘z yerlarini tortib olganligi shikoyatini Xuroson noibiga
yetkazganlar.
Movarounnahrdagi qishloqlarda yerlar mayda xo‘jaliklar
tomonidan ishlov berilgan. Dehqonlar yerlarni mayda bo‘laklarga
taqsimlab ziroatkorlarga – kadivar va kashovarzlarga