Modernizatsiya siyosati. Reja: Kirish. I. XIX asr oxiri XX asr boshlarida Eron iqtisodiyot tizimini modernizatsiyalash va liberallashtirish jarayonlari

2.3. Rizoxon diktaturasi davrida Eron tashqi siyosatining mamlakat hayotidagi oʻrni.

Britaniya neft kompaniyasining 1923-yilgacha bo'lgan faoliyati masalasi Eron-Angliya munosabatlarida ikkinchi o'rinni egalladi. Eronning hukmron doiralari, bir qator dolzarb ichki va tashqi siyosat muammolarini hal etishga qaratilgan sa'y-harakatlar, Angliya-Eron neft kompaniyasi (AENK) faoliyatiga va umuman neft muammosiga yetarlicha e'tibor bermadi. Bu qisman Eronning yangi rahbarlari dastlab to'liq ma'lumotga ega bo'lmagani bilan izohlanadi. Rizoshoh o'z mavqeini aniqlab, Buyuk Britaniya manfaatlariga to'g'ridan-to'g'ri tajovuz qilishdan qo'rqardi. Ta'kidlanganidek, London, umuman olganda, yangi Eron rejimining mustahkamlanishiga to'sqinlik qilmasdan, Shayx Xazal qo'zg'olonidan so'ng vaqti-vaqti bilan Xuzistonda markaziy hukumatga qarshi alohida qurolli qo'zg'olonlarni qo'zg'atgan yoki yashirin ravishda qo'llab-quvvatlagan va shu tariqa Rizoshohga ta'sir ko'rsatishga harakat qilgan. Britaniya diplomatlari Buyuk Britaniyaning Yaqin Sharqdagi obro'sini saqlab qolish uchun Erondagi "hukmron mavqeini" yo'qotmaslik juda muhim deb hisoblardi. Ular shu maqsad yo‘lida Eron hukumatini doimiy ravishda qoʻrquvda ushlab turardi. Eronni Angliya bilan yaqin munosabatlarni saqlab qolish zarurligiga ishontirish uchun "bolsheviklar tahdidi"ni oʻylab topdilar. Tashqi ishlar vazirligi rahbarlari Eronni Eronning shimoliy viloyatlarini SSSRning “iqtisodiy qulligi”dan “ozod qilishga” chaqirdilar. Shu bilan birga, Britaniya hukumati janubdagi maxsus huquqlarini tan oldirishga intilishda davom etdi. 1927-yil 10-dekabrda Eron hukumati kapitulyatsiya rejimining bekor qilinganligini e’lon qildi. Ushbu huquqiy hujjat Buyuk Britaniyaning noroziligini uyg'otdi, chunki nazariy jihatdan bu AENK faoliyat zonasida avtonom sud jarayonlarini tugatishga olib kelishi mumkin edi. 1927-yil oxirida Londonning ko'rsatmalariga binoan ingliz elchisi Eron hukumati a'zolarini Eronning AENK ishchilari va xizmatchilariga nisbatan yurisdiksiyasini kengaytirish kompaniyaning "Eron boyligining muhim manbai bo'lgan" faoliyatiga zarar etkazishi mumkinligiga ishontirdi”. Elchi xuddi shu dalillarni 1927-yil 31-dekabrda Rizoshoh bilan suhbat paytida ilgari surdi. Rizo Shoh britaniyaliklarning so'rovlariga bo'ysungan holda, Britaniya kompaniyasining faoliyati sohasida avtonom sud rejimini saqlashga prinsipial jihatdan rozi bo'ldi. Bundan tashqari, u AENK rahbariyatining boshqa ba'zi istaklarini ham amalga oshirib, uning faoliyatidan mamnunligini bildirdi.²⁷