Modernizatsiya siyosati. Reja: Kirish. I. XIX asr oxiri XX asr boshlarida Eron iqtisodiyot tizimini modernizatsiyalash va liberallashtirish jarayonlari

Qishloq xoʻjaligida amalga oshirilgan islohotlar
Feodal zodagonlar va koʻchmanchi xonlarning ayrim vakillarining yerlari musodara qilinib, shohning oʻziga va uning tarafdorlari — askarlari, amaldorlari, yer egalari, savdogarlar ixtiyoriga oʻtkazildi. Rizoshohning oʻzi turli bahonalar bilan Eronning eng serhosil viloyatlarida ulkan yer egaliklarini tortib oldi (Xuroson, Kirmonshoh va Goʻrgan) va Erondagi eng yirik yer egasiga aylandi. Feodal aristokratiyasidan chiqmagan yer egalari soni ortib bordi. Rizo Xon agrar masala boʻyicha bir qancha qonunlar chiqardi, ular eskirgan va Eron sharoitlariga, Qurʼon va shariat meʼyorlariga toʻgʻri kelmaydigan qonunlarni almashtirib, yer egaligini mustahkamladi. 1928-yildagi “Yerni roʻyxatga olish toʻgʻrisida”gi qonun, 1929-yilgi Fuqarolik kodeksi va boshqa qonunlar yerga xususiy mulk huquqini rasmiylashtirdi va mulkdorlar uchun ular tomonidan tortib olingan yoki yerni oldi-sotdisi asosida sotib olingan yerlarni qonuniy ravishda rasmiylashtirdi. Yer egaligini kengaytirish maqsadida 1930-yilda Moliya vazirligi tomonidan “davlat yerlarini ijaraga berish toʻgʻrisida” qonun, 1934-yilda esa “yerlarni sotish toʻgʻrisida” qonun chiqarildi. 1930- yilda “kadastr to'g'risidagi qonun” qabul qilindi, unda yer egalari uchun qulay stavkalar, yer va chorva mollaridan soliq undirish tizimi belgilandi. Soliqlar pul shaklida tashkil etilgan va undirilgan. Texnik ekinlar yetishtiruvchi yer egalari uchun soliq imtiyozlari belgilandi. 1928yilda tashkil etilgan Milliy bank qoshida 1930-tilda qishloq xoʻjaligi boshqarmasi tashkil etildi, soʻngra 1931-yilda Majlis tomonidan qabul qilingan qonun asosida maxsus qishloq xoʻjaligi banki ochildi. Bu banklar yer egalariga sug‘orish ishlari, texnik ekinlar ekishni kengaytirish va hokazolar uchun ko‘chmas mulk (yer)ni garovga imtiyozli shartlarda (yiliga 4 foiz) kreditlar berish orqali moddiy yordam ko‘rsatdilar. Ko'pgina yer egalari bankdan kredit olib, bu pullarni dehqonlarga yuqori, sudxo'rlik evaziga berishgan. Yirik yer egalari va burjuaziya mulkini himoya qilish maqsadida 1927-1928-yillarda sud-huquq islohoti amalga oshirildi. Qator qonunlar chiqarildi (1927-yil Jinoyat kodeksi, 1930- yildagi yerlarni zo‘ravonlik bilan tortib olishga qarshi qonun, 1931-yil dehqonlar harakatiga qarshi qonun va boshqalar). Bu barcha chora-tadbirlar natijasida Eronda yer mulkdorligi ancha mustahkamlandi. Dehqonlarning mutlaq ko'pchiligida yer yo'q edi va ular suvga ega bo'lgan, hayvonlar va urug'larga ega bo'lgan yer egalarining yerlarida ishlashga majbur bo'lganlar. Yer egasi va dehqon o'rtasidagi hosil hali ham eski o'rta asr formulasi bo'yicha taqsimlangan: bir qismi - yer uchun, ikkinchisi - suv uchun, uchinchi - ishchi chorva uchun, to'rtinchi - urug'lik va beshinchi - ishchi kuchi uchun yaʼni dehqon uchun edi. Dehqon va yer egasi o'rtasidagi bu o'rta asr feodal munosabatlari ham g'ayrioddiy qoloq qishloq xo'jaligi texnikasi bilan birga edi.