Moddiy nuqta dinamikasi. Reja: Dinamikaning asosiy vazifasi. Nyutonning I qonuni

Tabiatdagi kuchlar. 
Butun olam tortishish qonuni.
 
Ikkita istalgan moddiy nuqta bir-birini massalarining 
ko’paytmasiga to’g’ri va orasidagi masofaning kvadratiga teskari proportsional kuch bilan 
tortishishadi. Bu kuchga gravitatsiya (tortishish) kuchi deyiladi.Tortishish kuchi moddiy 
nuqtalardan o’tuvchi to’g’ri chiziq bo’ylab yo’nalgandir. Planetalarning harakatini tahlil qilish 
natijasida 1667 yilda I.Nyuton butun dunyo tortishish qonunini yaratdi. 
( )
– moddiy nuqtalarning massalari, 
ular orasidagi masofa, 
– gravitatsion doimiy. 
Butun olam tortishish qonuni moddiy nuqta deb olish mumkin bo’lgan jismlar uchun o’rinlidir. 
Boshqacha aytganda jismlarning hususiy kattaliklari ularning orasidagi masofaga nisbatan 
e’tiborga olmaydigan darajada kichik bo’lishi kerak. 
Gravitatsion doimiyning fizik ma’nosini aniqlash uchun (3.8) dan 
ni topib olamiz. 
Agar 
deb olsak 
son jihatdan tortishish kuchi 
ga teng bo’lib 
qolishini ko’ramiz. Demak, gravitatsion doimiy 
son jihatdan massalari 1 kg dan, oralaridagi 
masofa 1 m bo’lgan ikkita moddiy nuqta orasidagi tortishish kuchiga tengdir. Yerdagi jismlar 
orasida tortishish kuchlarining mavjudligini va gravitatsion doimiyning qiymatini birinchi bo’lib 
aniqlagan kishi ingliz fizigi Kavendish hisoblanadi. 
Bugungi kunda gravitatsion doimiyning quyidagi 
son 
qiymati olinadi. 
Biz massani jismning inertlik o’lchovi deb xarakterlagan edik. (3.8) ifodada esa u tortishish 
o’lchovi sifatida namoyon bo’lmoqda. Ya’ni jismlarning massalari katta bo’lsa tortishish kuchi 
ham katta va aksincha. 
Jismlarning o’zaro tortishish kuchlari orqali aniqlangan massasiga gravitatsion massa 
deyiladi. shuning uchun ham, massaga – materiyaning asosiy xarakteristkalaridan biri bo’lib, 
uning inertsion va gravitatsion hossalarini aniqlovchi kattalik deyiladi. 
Bugungi kunda inert va gravitatsion massalar bir-biri bilan juda katta aniqlikda teng 
ekanligi isbotlangan.shuning uchun ham qisqacha massa iborasidan foydalanish maqsadga 
muvofiqdir. 
Quyosh tizimidagi barcha planetalarning massalari Quyosh massasining 5 foizidan kichik 
bo’lgani uchun, uning atrofida harakat qiladilar. Quyosh bilan Yer orasidagi tortishish kuchi 
3,5.10
22
N, Yer bilan Oy orasidagi tortishish kuchi esa 2.10
20
N ga tengdir.
Planetalar va ularning yo’ldoshlari harakatlarini Kepler qonunlari tushuntirsa ham, ammo 
tortishish sababini tushuntirib beraolmaydi. 

---