Modda va uning xossalari

 
 
 

---

Moddalarning klassifikatsiyasi 
Moddalar
Sof moddalar (toza moddalar)
Aralashmalar
Geterogen
aralashmalar
Gomogen 
aralashmalar
Anorganik moddalar
Organik moddalar
Oddiy moddalar
Metallar
Metalmaslar
Murakkab moddalar
Oksidlar
Asoslar
Kislotalar
Tuzlar
Kislorod saqlovchi
Uglevodorodlar
Azot saqlovchi
To'yingan
To'yinmagan
 
 
Sof (toza) moddalar va aralashmalar. 
Barcha moddalar sof moddalar va aralashmalarga bo‘linadi. Tabiatda uchraydigan moddalar ma'lum 
darajada toza holda va aralashmalar holida bo'ladi. Aslida absolyut toza modda tabiatda uchramaydi.
Tarkibi va xossalari butun hajmi bo‘yicha bir xil bo‘lgan modda — toza modda deb ataladi. Toza 
moddalar bir xil moddadan iborat bo’lib, bir jinsli (gomogen) moddalar hisoblanadi. Toza moddaning 
fizik xossalari o’zgarmas bo’ladi. Toza moddalarga misol:Suv bug‘i, mis sim, oltin va kumush
yombilari, olmos
Kimyoda ishlatiladigan moddalarning tozaligini ko‘rsatish uchun texnik (t), sof toza (s), analiz uchun
toza (a.u.t.), kimyoviy toza (k.t.), maxsus toza (m.t.) kabi maxsus belgilashlar qo‘llaniladi. Shu
tartibda moddalarning tozalik darajasi ortadi. 
Aralashmalar-ikki yoki undan ortiq moddalardan iborat bo’lib, o‘zgaruvchan tarkibga ega va
fizik usullar bilan toza moddalarga ajratilishi mumkin. Aralashmalarni tarkibiy qism (kompon
е
nt) larga 
ajratish moddalarni tozalash deb ataladi. 
Aralashmalar tarkibidagi moddalarning agregat holatiga qarab ikki xil bo'lishi mumkin: bir jinsli 
(agr
е
gat xolatlari bir xil moddalar-gomogen) va bir jinsli bo'lmagan (turli agr
е
gat xolatdagi moddalar 
aralashmasi-geterogen) aralashmalar. 
Gomogen aralashma–aralashmada turli modda zarrachalari mavjudligini ko’z yoki mikroskop 
yordamida farqlash mumkin bo’lmasa, bunday aralashmaga–gomogen aralashma deyiladi. Masalan: toza 
havo (N
2
va O
2 
gazlar alashmasi) va dengiz suvi (tuz va suv – tuzlar eritmasi), benzin (turli 
uglevodorodlar).
Gomogen aralashma ham butun hajmi bo‘yicha bir xil tarkibiy qism va xossaga ega, lekin sof 
moddadan farqi tarkibiy qismlarning miqdori o‘zgarishiga qarab, xossalari ham o‘zgarishidadir. 
Masalan:osh tuzining (NaCl) suvdagi eritmasida tuzning miqdori ortishi bilan eritmaning muzlash 
harorati pasayib boradi, qotishmalar tarkibidagi metallarning miqdoriga qarab qotishmaning fizik 
hossalari o’zgaradi.
Geterogen aralashma–aralashmada turli modda zarrachalari mavjudligini oddiy ko’z yoki mikroskop 
yordamida farqlash mumkin bo’lsa, bunday aralashmaga–geterogen aralashma deyiladi. Masalan: sut (suv 
va yog’) (sut dastlab bir jinsli aralashmadek tuyulsa ham, aslida bir jinsli emas. U soviganda yuzasida 

---

qaymoq hosil bo'lishi uning bir jinsli emasligidan dalolat beradi), loyqa suv (qum va suv), changli havo 
(qum va havo).