Modda va uning xossalari

---

MODDA VA UNING XOSSALARI. 
Atrofimizdagi shakl va hajmga ega bo’lgan barcha narsalar jism deyiladi. Jismlar moddalardan tashkil 
topgan. masalan: alyumin qoshiq, temir mix, rezina shar, chinni choynak, shisha stakan. Bu yerda jism: 
qoshiq, mix, shar, choynak, stakan. Moddalar: alyumin, temir, rezina, chinni, shisha. 
Modda fazoni (bo’shliqni) to’ldirib turuvchi, massaga ega bo’lgan mat
е
riyadir. Kimyoviy nuqtai
nazardan modda bir turdagi mol
е
kula yoki kristallar to’plami bo’lib, o’zining aniq tarkibi, tuzilishi
va xossasi bilan bir-biridan farq qiladigan turli ko’rinishdagi mat
е
riyadir. 
Modda molekulalardan, molekulalar atomlardan tashkil topgan.
Materiya-modda-molekula-atom. 
Moddalarning bir-biridan farq qiladigan belgi va xususiyatlari moddalarning xossalari deyiladi.
Moddalarning xossalari uchga bo’linadi: fizik, kimyoviy va biologik xossalarga.
Moddalarning fizik xossalari deyilganda ularning rangi, hidi, zichligi, ta’mi, agregat holati (qattiq, 
suyuq, gaz), eruvchanligi, qutbliligi, elektr va issiqlik otkazuvchanligi, qaynash va suyuqlanish 
temperaturasi tushiniladi. 
Masalan: suv oddiy sharoitda suyuq, rangsiz, hidsiz, tamsiz, 0 C˚da muzlaydi, 
100 C˚da qaynaydi.
Moddaning fizikaviy xossalarini aniqlash vaqtida uning tarkibi o’zgarmaydi. 
Moddalarning kimyoviy xossalari deyilganda uning boshqa moddalarga ta'siri yoki parchalanib yangi 
moddalarni hosil qilish xususiyatlari tushuniladi.
Kimyoviy xossalarga mеtall yoki mеt
allmasligi, oksidlovchi yoki qaytaruvchiligi, asosli yoki
kislotaliligi, yonish-yonmasligi kabilar kirib, bu xususiyatlarni aniqlash mobaynida moddaning tarkibi
o’zgaradi. 
Masalan: natriy metali suvga tashlansa ular o'rtasida shiddatli ta'sirlashuv -kimyoviy reaksiya sodir 
bo'ladi. Suvga mis metalining parchasi solinsa hech qanday o'zgarish yuz bermaydi.
2 Na + 2 H
2
O
2 NaOH + H
2
natriy
suv
natriy ishqor vodorod gazi

Cu + H
2

O
mis
suv
reaksiya bormaydi
 
Agar moddalar o'zaro kuchli ta'sirga uchrasa aktiv kimyoviy xossaga ega deyiladi, agar ular bir-biriga
ta'sir etmasa passiv kimyoviy xossaga ega deyiladi. 
Moddalarning biologik xossalari dieyilganda ularni tirik organizmlarga, jumladan odam organizmiga 
ta'siri tushunilad. Biologik xossalariga ko’ra
 
moddalarni zaharli, zaharsiz va foydali moddalarga ajratish 
mumkin. Shuning uchun odam har qanday kimyoviy moddaga to'qnashganda eng avvalo biologik
xossalarini aniqlash kerak.