Mm bux his itvaa egamberdiyeva doc


 Бошқа хисоб-китоб операцияларининг аудити



Download 2,34 Mb.
Pdf ko'rish
bet154/180
Sana23.02.2022
Hajmi2,34 Mb.
#171243
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   180
Bog'liq
buxgalteriya hisobi iqtisodij tahlil va audit

 
18.8. Бошқа хисоб-китоб операцияларининг аудити 
Корхона фаолиятида бошқа турдаги хисоб-китоб операцияла-ри мавжуд 
бўлиб улар куйидагилардан иборат: мехдат хдқи бўйича ходимлар билан 
хисоб-китоблар, ҳисобдор шахслар билан хисоб-китоблар, даъволар бўйича 
хисоб-китоблар, кредитга со-тилган товарлар бўйича хисоб-китоблар, 
моддий 
зарарларни 
қоплаш 
бўйича 
х,исоб-китоблар, 
муассислар 
(таъсисчилар) билан олиб бориладиган хисоб-китоблар. Хўжалик юритувчи 
субъект-лар яна куйидаги хисоб-китобларни олиб боради: алохдда балансга 
ажратилган бўлинмалар билан хисоб-китоблар, ижтимоий сугурта бўйича 
хисоб-китоблар, мулкий суғурта бўйича хисоб-китоблар, бюджетдан 
ташқари фондларга ажратмалар бўйича х,исоб-китоблар ва бошқа хдюоб-
китобларнинг турлари. 
Мехнат хақи бўйича ходимлар билан хисоб-китобларнинг аудити 
Ўзбекистон Республикасида кабул қилинган мехдат қонунчилигининг 
хўжалик 
юритувчи 
субъект 
фаолиятида 
кай 
даражада 
амал 
қилинаётганлигини текширишга қаратилган бўлиб у қуйидаги масалаларни 
ўз ичига олади: 


www.qmii.uz/e-lib 
237 
- мехнат хақи бўйича қонуний хужжатларнинг корхона фаолиятида амал 
қилинишини текшириш; 
- ишчи-ходимларнинг ишга қабул килиниши ва 
бўшатилишининг тўғрилигини аниқпаш; 
- бажариладиган 
ишларнинг 
қажми 
ва 
уларнинг 
тўғри 
расмийлаштирилганлигини текшириш; 
- мехнат хаки бўйича таърифлар, ставкаларнинг тўғри 
кўйилганлиги ва иш хда қажмшинг тўғри хрсобланганлигини аникдаш; 
- мехнат хакидан ушланган солиқпарнинг тўғрилигини текшириш; 
- иш хақи харажатларининг ишлаб чиқариш ва давр харажатлари 
таркибига тўғри олиб борилганлигини текшириш; 
- ишчи-хизматчиларга хисобланган ва берилган нафақаларншг 
тўғрилигини аникдаш; 
- мехдат хақи ва нафақаларнинг бухгалтерия х,исоби счётларида тўғри акс 
эттирилганлигини текшириш. 
Аудитор меҳнат хаки бўйича ҳисоб-китобларни текширганда қуйидаги 
хужжатларга асосланади: Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодекси, 
мехнат қаки бўйича махсус низомлар, кор-хона низоми, штат жадвали, 
ишчи-ходимларни ишга қабул қилиш-бўшатиш тўғрисида буйруқлар, 
мех,нат хақини хисоблаш ва тўлаш бўйича ҳисоб-китоблар қамда 
кайдномалар, ишчи-хизматчиларнинг шахсий карточкалари, журнал-
ордерлар, мо-лиявий хисобот, нафақаларни белгилаш, тўлашга оид меъёрий 
ҳужжатлар. Мех,нат х,ақи бўйича хисоб-китобларнйнг аудити 6700 - 
«Меҳнат хаки бўйича ходимлар билан хисоб-китоблар хисоби счётлари» 
(6710 - «Мехнат хақи бўйича ходимлар билан хисоб-китоблар», 6720 - 
«Депонентлик мехнат хақи») счёти ва ушбу счёт билан алоқадор бўлган 
бошқа счётлар орқали амалга оширилади. Ушбу счётларнинг кредит 
қолдиги мехнат хақи бўйича корхонанинг ишчи-хизматчила олдидаги 
қарзини билдиради. Мехнат хаки хисобланганда 6710 - «Мехнат х,аки бўйича 
ходимлар билан хиисоб-китоблар» счёти кредитланиб тўланганда эса 
дебетланган бўлади. Аудитор ушбу счёт билан корреспонденцияда бўлган 
счётлардаги опсрацияларнинг тўғрилигини текширади. Жумладан, иш 
қакднинг тўғри х,исобланганлиги (6710 -счётнинг кредити билан бошқа 
счётларнинг дебети орқали) 2010, 2310, 2510, 0800, 9400, 9210, 9720, 8710 ва 
бошқа счётлар орқали аудит қиланади. Мех,нат хакидан ушланган суммалар 
ва берилган иш хақининг тўғрилиги (6710 - счётнинг дебети ва бошка 
счётларнинг кредити) 6410, 4420, 4710, 6110, 4630, 5020 ва бошқа счётлар 
орқали текширилади. Аудитор мехнат хақи бўйича х,исоб-китобларнинг 
тўғрилигини алохида ходимлар бўйича жо-рий хисоб маълумотлари оркали 
текширади (ходимларнинг шахсий карточкалари, ишга чиқк^нлик 
тўғрисидаги табель маълумотлари, аналитик хисоб маълумотлари). Ушбу 
маълумотлар ста-тистик маълумотлар ва «Молиявий хисобот» маълумотлари 
билан таққосланади. 


www.qmii.uz/e-lib 
238 
Ишчи-хизматчилар меҳнат қобилиятларини йўқотганларида уларга 
нафақалар тўланади. Ушбу операцияларнинг тўғрилиги 6710, 6520, 5010, 
2010, 9400 ва бошқа счётлардаги ёзувлар орқали аудит қилинади. Мехнат 
ҳақи бўйича хисоб-китоблар текширилганда қуйидаги камчшшклар 
аниқланган бўлиши мумкин: ишчи-хизматчилар бўйича табелнинг тўғри 
юритилма-ганлиги, маълум иш хақи турларини асоссиз равишда махсулот 
таннархига киритилиши, ишдан бўшаганларга қушимча равиш-да иш 
х,ақининг ёзилиши, бажарилмаган ишларни «бажарил-ди» деб соҳта 
ҳужжатлар тузиш, иш хажмини сунъий равишда кўп қилиб кўрсатиш 
орқали иш хақини асоссиз ошириш, иш қақидаги даромад солиғини 
нотўғри хисоблаш, бухгалтрия хисоби счётларида сунний ёзувлар қилиш. 
Аниқланган бу каби камчиликлар аудиторлик х,исоботи ва хулосасида ўз 
аксини топади. 
Корхонанинг ишчи-хизматчилари хўжалик юритувчи субъектнинг 
фаолияти билан боғлиқ бўлган маълум кўшимча операцияларни амалга 
оширади. Шу мақсадларда улар хизмат сафар-ларида бўладилар. Хисобдор 
шахслар корхона маблағларидан хўжалик эхтиёжлари учун турли хил 
буюмлар, инвентарлар сотиб олишлари мумкин. Ушбу жараёнлар маълум 
мазмундаги хисоб-китоблар билан боғлиқ. Хисобдор шахслар билан х,исоб-
китобларнинг аудити куйидаги счётлар орқали амалга оширила-ди: 6870 - 
«Ҳисобдор шахслардан қарзлар», 4420 - «Хизмат са-фари учун берилган 
бўнаклар». Аудитор ушбу счётлар билан боғлиқ бўлган операцияларни 
текширганида қуйидаги масалаларга ўз эътиборини каратади: хизмат 
сафари учун хўжалик мақсадлари учун ходимларга берилган пул 
маблағларининг нечоғлик асослилиги (бунинг учун махсус буйруь^шнг 
бор-йўкдиги), бўнак суммалар Хдисобидан бажарилган ишлар, сотиб олинган 
моддий бойликларнинг тўғрилиги, х^собдор шахслар томонидан 
қисоботларнинг муддатида топширилганлиги, хисобдор шахслар билан 
олиб борилган хисоб-китобларнинг бух-галтерия х,исоби счётларида тўғри 
акс эттирилганлиги ва бошқа масалалар. Аудитор х,исобдор шахслар билан 
хдюоб-китобларни куйидаги счётлар орқали текширади: 6870, 4420, 2010, 
2310, 2510, 9436, 2910-2990, 9419, 9720, 7710, 5010, 5020, 5110, 5210, 5610, 
4630, 0810, 0710 ва бошқа счётлар. 
Ҳисобдор шахслар амалга оширган ишлар, уларга килинган харажатлар 
маҳсулот таннархининг ва давр харажатларининг ошишига олиб келади. 
Шунинг учун аудитор ушбу операцияларнинг қонунийлигига алохида 
эътибор бериши керак. Ҳисобдор шахслар билан олиб борилган хисоб-
китобларнинг тўғрилиги қар бир х^собдор шахс бўйича уларнинг 
хисоботлари ва хисоб регистрлари орқали текширилиб чиқдлади. 
Хўжалик юритувчи субъектлар моддий жавобгар шахслар билан моддий 
жавобгарлик тўғрисида шартномалар тузади. Ушбу шартномаларга асосан 
мол-мулкларнинг сакданиши (дахдсизлиги) таъминланади. Лекин, 
корхоналар фаолиятида тур-ли хил сабабларга кўра пул маблағлари ва товар-
моддий бойликларнинг камомадлари келиб чикдди. Меъёрдан ортиқ бўлган 


www.qmii.uz/e-lib 
239 
ка-момадлар айбдор шахслардан ундирилиб олиниши керак. Камо-мадлар 
бўйича хисоб-китобларнинг аудити 4630 - «Моддий за-рарларни қоплаш 
бўйича ходимларнинг қарзлари» счети орқали амалга оширилади. Аудитор 
моддий зарарларнинг келиб чиқиш сабабларини ўрганади, уларнинг қонуний 
равишда ундирилиши-ни текширади. Ушбу операцияларнинг аудити 4630 - 
«Моддий зарараларни қоплаш бўйича ходимларнинг қарзлари» счёти билан 
корреспонденцияда бўлган счётдар орқали аудит қилинади. Жум-ладан, 
кассада пул маблағлари кам чикқан бўлса 5010 - «Миллий валютадаги пул 
маблағлари» (ёки 5020 - «Хорижий валютадаги пул маблағлари») счёти 
орқали, товарлар кам чиқк,ан ёки сифати бузилган бўлса, 2900 - «Товарлар 
хисоби счётлари» орқали, хом ашёлар кам чиққан бўлса, 1010 - «Хом-ашё ва 
материаллар» счётлари орқали текширилади. Камомадлар, келтирилган 
зарар-ларнинг ундирилиши, уларнинг келиб чиқиш сабабларига қараб 9433 - 
«Моддий бойликларнинг камомадлари ва бузилиши бўйича харажатлар» 
(корхона 
х^собидан 
қопланадиган 
камомад-лар, 
товар-моддий 
бойликларнинг бузилиши қийматлари), 5010 -«Миллий валютадаги пул 
маблағлари» ёки 5020 - «Хорижий валютадаги пул маблағлари», 5110 - 
«Ҳисоб-китоб» счётлари (ка-момадлар ва зарарлар бевосита айбдор шахслар 
томонидан тўланганда) оркдли аудит қилинади. Аудит натижалари аудитор-
лик х,исоботи ва хулосасида қайд қилинади. 
Хўжалик юритувчи субъектларнинг таъсисчилар, (муассис-лар) билан 
ўзаро хисоб-китоблари куйидаги счётлар орқали аудит кдлинади: 
муассисларнинг устав капиталига улуш сифатида қарзлари 4710 - «Устав 
капитали (фонди)га улушлар бўйича му-ассисларнинг қарзлари» счёти 
орқали, таъсисчиларга тўланадиган дивидентлар 6710 - «Тўланадиган 
дивидентлар» счёти орқали, таъсисчилар чиқиб кетганда уларнинг оладиган 
улушлари эса 6620 - «Чиқиб кетаётган таъсисчиларга уларнинг улушлари 
бўйича қарзлар» счёти оркдли аудит қилинади. Аудитор ушбу счётлар 
билан корреспонденцияда бўладиган (Таъсис ху>юкатлардаги шартларга 
асосан) 5200, 1000, 2800, 2900, 5000, 5110, 5200, 0400, 0610, 5810, 8710, 8620 
ва бошқа счётлардаги ёзувларни текширади. 
Корхоналар ўзларининг мусгақил балансга эга бўлган бўлинмаларига 
моддий, молиявий ёрдам беради. Ушбу бўлинмалар ўз новбатида олинган 
фойдаларидан корхонага аж-ратмалар кдгсади. Натижада булар ўртасида 
маълум хисоб-китоб муомаласи келиб чиқади. Корхонанинг мустақил 
балансга эга бўлган бўлинмалари билан олиб борадиган қисоб-китоблари 
6110 - «Алохдда балансга ажратиладиган бўлинмаларга тўланадиган счётлар» 
орқали аудит қилинади. Ушбу счёт қуйидаги счётлар билан 
корреспонденцияланган бўлади: 5110, 5200, 0710, 2800, 2900, 0100, 1200 ва 
бошқа счётлар. Аудитор корхона билан унинг мустақил бўлинмаси оркдли 
хисоб-китобларини алохдда турлари бўйича текширади ва маълум 
хулосаларга келади. 
Турли мулкдаги корхоналар мулкий ва ижгамоий суғурта хамда бюджетдан 
ташкари фондларга ажратмалар бўйича хисоб-китобларни юритади. Аудитор 


www.qmii.uz/e-lib 
240 
ушбу хисоб-китобларни тўғрилигини куйидаги счётлар бўйича текширади: 6510 - 
«Мулкий ва шахсий суғурта бўйича тўловлар» счёти, 6520 - «Ижтимоий суғурта 
бўйича тўловлар» счёти, 6530 - «Бюджетдан ташкари фондларга тўловлар 
счёти». Аудитор мулкий ва ижтимоий суғурталар бўйича хисоб-китобларни 
текширган-да суғурта кипинган мол-мулкларнинг микдорига, ижтимоий суғурта 
бўйича тузилган қисоб-китобларнинг (расчётларнинг) тўғри тузилган-лигига 
эътибор бериши керак. Ижтимоий суғурга суммаси давлат иж-тимоий суғурта 
фонди, нафака фонди ва ахоли бандлилигини таъминлашга к^ратилган фондга 
бўлинади. Шунинг учун ушбу фондларга аж-ратмалар қонун талаблари асосида 
амалга оширилган бўлиши керак. Аудитор ушбу операцияларнинг тўғрилигини 
куйидаги счётларнинг маълумотлари оркали текширади: 6510, 6520, 6530, 2010, 
2310, 9420, 9429, 5110, 5210, 1000, 6710, 5010 ва бошк^ счётлар. Текшириш нати-
жаларида аникданган камчиликлар аудиторлик хисоботи ва хулосасида ўз аксшш 
топади. 

Download 2,34 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   180




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish