Mirzo ulug’bek nomidagi

Xavf, sabablar va oqibatlar - bular shunday voqealarning, ya’ni baxtsiz hodisa, favqulodda holat va yong‘inlarning asosiy ko‘rsatkichlaridir.
Uchlik “xavflar-sabablar-ko‘ngilsiz oqibatlar” bu rivojlanishning mantiqiy jarayoni bo‘lib, potensial xavfni mavjud bo‘lgan zararga olib keladi. Qoida bo‘yicha bu jarayon bir necha sabablarni o‘z ichiga oladi, ya’ni u ko‘p sabablidir.
Xavflar yashirin (potensial) va real turlarga ajratiladi. Xavflar uchun quyidagi belgilar xarakterlidir: hayotga tahlika, sog‘liqqa zarar, inson a’zolari ishlashining qiyinlashishidir.
Potensial xavf amalga oshishi uchun sabablar deb ataluvchi sharoitlar zarur. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, har qanday faoliyat potensial xavflidir. Bu tasdiqlanish aksiomal xarakterga egadir va bir vaqtning o‘zida tan olinadiki, xavf (tavakkal) darajasini boshqarsa bo‘ladi, ya’ni kamaytirsa bo‘ladi. Bu tasdiqlanish ma’qul 8 bo‘lgan tavakkal konsepsiyasiga olib keladi va bu mutlaq xavfsizlikka erishib bo‘lmasligini tushunishga asoslanadi.
“Hayot faoliyati xavfsizligi” ilmiy metodologik fan bo‘lib, xavflar va ulardan himoyalanishni o‘rganadi. Uni o‘rganishning predmeti faoliyat (mehnat)ning bir tomonidir, aynan, xavflar va ulardan himoyalanish- maqsadning ikkinchi tarafidir.
Shuning bilan birgalikda “Hayot faoliyati xavfsizligining nazariy asoslari” bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan uchta asosiy vazifani yechadi:
– xavflarni identifikatsiyalash, ya’ni xavflarning sonli tavsifi va kelib chiqish nuqtalarini ko‘rsatgan holda ularning qiyofasini bilish;
– foyda va xarajatni taqqoslash asosida xavflardan himoyalanish;
– mumkin bo‘lgan salbiy xavflarni (qolgan xavf-xatar konsepsiyasidan kelib chiqqan holda) bartaraf qilish. Kishilik jamiyatini rivojlanish tarixining eng dastlabki bosqichlarida faoliyat sharoitlariga e’tibor qaratilgan, shu jumladan inson sog‘lig‘ini saqlash masalalari ham ko‘rilgan.
Mehnat muhofazasi sharoiti
HFXni boshqarish deganda ko‘zda tutilgan natijalarga erishish "inson-muhit" tizimiga tashkiliy ta’sir qilishni tushunamiz. HFXni boshqarish - bu obyektni ongli ravishda bir holatdan (xavfli) boshqa bir (xavfsiz) holatga o‘tkazishdir. Bunda obyektiv ravishda iqtisodiy va texnik shartlarga amal qilish maqsadga muvofiqdir. Tizimlilikka bo‘lgan talab shundan iboratki, bunda xavfsizlikni aniqlashda muhim va yetarli bo‘lgan tashkil qiluvchilar sonini hisobga olish ko‘zda tutiladi.
Tizimli tahlil qilishhing muhim prinsiplari quyidagilarga olib keladi:
- qaror qabul qilish jarayonida oxirgi maqsadni aniqlashi va aniqlik kiritishdan boshlanmog‘i kerak;
- butun muammolarni to‘laligicha qarash muhimdir;
- maqsadga erishishning alternativ yo‘llarini tahlil qilish muhimdir;
- qo‘shimcha maqsadlar umumiy maqsadga to‘sqinlik solmasligi kerak.
Bunda maqsad - reallik, predmetlilik, sonli aniqlik, adekvatlik, samaralilik, nazoratlilik talablarini qondirmoqligi kerak. Maqsadlarni vujudga keltirish xavfsizlikni boshqarishda juda murakkab masaladir. Maqsadni har doim iyerarxik tushuncha deb qarash kerak. Reja har doim aniq tugallangan maqsadni amalga oshirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim. Bu bosh maqsaddir, u qism maqsadlarga bo‘linadi va o‘z navbatida muhimlik darajasiga qarab joylashtiriladi.
Bosqichlarda, xavfsizlikning barcha talablari hisobga olingan holda, to‘liq faoliyat sikli hosil qilinadi, ya’ni: ilmiy fikr, ilmiy izlanish ishlari, konstruktorlik ishlari, loyiha, loyihani amalga oshirish, sinash, ishlab chiqarish, tashish, foydalanish, takomillashtirish va tuzilishini o‘zgartirish, saqlashga qo‘yish va bartaraf qilish, yo‘q qilish.
Xavfsizlik talablarini o‘z vaqtida hisobga olish faqat texnik shartlargagina emas, balki iqtisodiy qarashlarga tayanadi. Boshqarish, tashkil etish - bu shunday jarayonki, uni birqancha bosqichlarga bo‘lish mumkin:
1. Obyektning holatini tahlil qilish va baholash;