Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti biologiya-tuproqshunoslik fakulteti Kimyo o’qitish metodikasi fanidan Oqsillar mavzusini o’qitish bo’yicha yarmuhammedova sohibaning tayyorlagan taqdimot ishi toshkent-2014

Аллювиал ётқизиқлар – оқар дарё сувлари оқизиб келтирилган ва сараланган турли қалинликдаги қатламли ётқизиқлардан иборат бўлиб, дарё водийларида кенг тарқалган. (Амударё, Сирдарё, Қашқадарё, Сурхондарё, Зарафшон, Чирчиқ, Оҳангарон)

Денгиз ётқизиқлари - денгиз тагида ва қирғоқларида учрайдиган турли ўлчамдаги механик таркиб тўплам қолдиқларидан иборат. Денгиз қирғоқларида асосан майда шағал, йирик қум ва қум каби йирик механикавий элементлар йиғилган бўлиб, қирғоқдан узоқлашган сайин физикавий лой ва лойқаларга ўхшаш майда заррачалар тўпланади. Бу ётқизиқлар таркибида кўп миқдорда кимёвий бирикмалар, жумладан хлорид ва сульфатлардан иборат сувда тез эрувчан тузлар кўп, улар маълум даражада шўрлангандир.

Кўл ётқизиқлари - қадимий ва ҳозирги замон кўл ҳавзаларида тарқалган бўлиб маълум қалинликдаги қатламлар ҳолида тўпланган оғир механик таркибли жинслардир. Кўл ёткизиқларида кўпинча органик модда сақловчи қатламчалар бўлиши ва кальций карбонатнинг тўпланиши мумкин Бу ётқизиқлар қадимги пастқам рельефли жойларни тўлдириб, таркибининг гилли ва қатламли бўлиши билан ажралиб туради.

• Кўл ётқизиқлари - қадимий ва ҳозирги замон кўл ҳавзаларида тарқалган бўлиб маълум қалинликдаги қатламлар ҳолида тўпланган оғир механик таркибли жинслардир. Кўл ёткизиқларида кўпинча органик модда сақловчи қатламчалар бўлиши ва кальций карбонатнинг тўпланиши мумкин Бу ётқизиқлар қадимги пастқам рельефли жойларни тўлдириб, таркибининг гилли ва қатламли бўлиши билан ажралиб туради.
• Бу ётқизиқларнинг такиби хосса ва хусусиятлари зонанинг табиий ва географик шароитлари билан боғлиқ бўлади.
• Муз ётқизиқлари - Шимолий Европа қисми ва ғарбий Сибирда кенг тарқалган, бу жинслар қалин музлик таъсирида нураш маҳсулини кўплаб келтирилиши натижасида ҳосил бўлади. Бу ётқизиқлар тўпланиш характерига кўра морена, флювиагациал ва музлик кўл ётқизиқларига бўлинади. Ўрта Осиёда муз ётқизиқлари унча кўп эмас. Баланд ва ўрта тоғли ҳудудларда учрайди.
• Эол ётқизиқлари - қуруқ иқлимли чўл зоналарида турли тезликда эсадиган шамол таъсирида турли шаклларда тўпланган нураш махсулининг йиғиндисига эол (шамол) ётқизиқлари дейилади. Эол ётқизиқларининг минералогик таркиби асосан кварц майда қумдан ташкил топган бўлади. Бу ётқизиқлар Ўрта Осиё Қорақум, Қизилқум, Мўйинкум сингари сахроларда кўп майдонларни эгаллайди. Орол бўйи ва Фарғона водийсида ҳам учраб туради.