Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti biologiya-tuproqshunoslik fakulteti Kimyo o’qitish metodikasi fanidan Oqsillar mavzusini o’qitish bo’yicha yarmuhammedova sohibaning tayyorlagan taqdimot ishi toshkent-2014

Минераллар

Тупроқ пайдо қилувчи жинслар ва тупроқ таркибида бир қанча минераллар учрайди. Ҳозирги кунда 3 000 тага яқин минераллар маълум. Бу минераллардан 50 га яқини кўп тарқалган бўлиб, улар тоғ жинслари таркибида учрайди, шунинг учун улар тоғ жинслари ҳосил қилувчи минераллар дейилади: Олмос-С, графит-С, олтингугурт-S, галит-NaCl, сильвин-KCl ва кислородли кислоталар тузи ҳисобланган карбонатлар: кальцит-CaCO3, доломит- CaCO3 MgCO3 ва бошқалар, ортоклаз-K2Al2Si6O16, фосфорит-Ca3(PO4)2, натрий нитрат- NaNO3, калий нитрат - КNO3, гипс-CaSO4 2H2O, қаҳрабо-C40H64O4, нефть- CnH2n ва бошқалар.

Минераллар келиб чиқиши, кимёвий хусусиятлари, географик тарқалиши, халқ хўжалигидаги аҳамиятига қараб ҳам бир неча синфларга бўлинади. Кўпчилик минераллар табиатда айрим ҳолда эмас, балки ҳар ҳил тоғ жинсларининг таркибида учрайди. Шунинг учун ҳам минераллар тупроқнинг пайдо бўлиши ва унинг физик ҳамда кимёвий хоссаларининг вужудга келишида катта аҳамиятга эга.

• тупроқни асосий қисмини (80-99%) минераллар ташкил қилади. Фақатгина органоген тупроқларда бу нисбат бошқача минераллар 1-10 фоизгача бўлиши мумкин.
• Тупроқ пайдо бўлишиида айниқса тоғ жинслари ва минералларнинг нураш жараёни жуда катта аҳамиятга эга; чунки нураш маҳсулоти кейинчалик давом этадиган геокимёвий ва биологик жараёнлар натижасида ўзгаришидан янги табиий жисм – тупроқга айланади.
• Ўсимликларнинг вегитацияси учун зарур элементларнинг тупроқда тўпланиши, шунингдек тупроқ реакцияси ва унинг шўрланиши маълум даражада она жинснинг кимёвий таркибига боғлиқ.

Бирламчи минераллар - магматик ва метаморфик жинсларнинг физик

Бирламчи минераллар - магматик ва метаморфик жинсларнинг физик

(механик) нураши натижасида киёвий жиҳатдан ўзгармаган тупроқларда

тўпланадиган ғовак холдаги менералларга айтилади.

Бирламчи минераллар асосан йирик 0,001 мм дан катта заррачаларда

тўпланган бўлади. Тупроқ она жинслари ва тупроқга кўпинча механик