Mirzo ulug bek nomidagi

Deduksiyaning о ‘ziga xos xususiyati shundaki, tadqiqotchi deduk­ siya vositasida bir sinf, bir jins, bir guruh narsa yoki hodisa to ‘g ‘risi-dagi umumiy bilimlardan ularning har biri haqida alohida bilimlami hosil qiladi. Insonning bilish tajribasidan shu narsa ma’lumki, agar biron xususiyat bir toifa yoki bir jinsdagi hamma narsa yoki hodisalarga xos bo‘lsa, bu xususiyat shu toifa yoki jinsga oid har bir narsa yoki hodisaga ham xos bo‘ladi.
Analogiya (moslik, о ‘xshashlik) —o ‘xshash bo ‘Imagan obyektlaming ayrim jihatlari, xossalari va munosabatlaridagi о ‘xshashliklarni aniqlash. Aniqlangan o‘xshashlik asosida tegishli analogiya bo‘yicha xulosa chiqariladi. Uning umumiy sxemasi: В obyekt a, b, c, d belgilarga ega; С obyekt b, c, d belgilarga'ega; binobarin, С obyekt a belgiga ega bo‘lishi mumkin. Analogiya haqiqiy emas, balki ehtimoliy bilim beradi. Analogiya bo‘yicha xulosa chiqarishda muayyan obyekt («model»)ni ko‘rib chiqish natijasida olingan bilim boshqa nisbatan kam o‘rganilgan obyektga ko‘chiriladi.


Sistemali yondashuv-fanda turli obyektlarni sistemalar sifatida tadqiq etishni nazarda tutadigan metodologik tamoyil (talab)lar majmui.
Mazkur talablarga quyidagilar kiradi:

0. 
   har bir elementning tizimdagi o‘mi va funksiyalariga bog‘li ligini aniqlash, bunda butunning xossalari uning tarkibiy qismlari xossalarining yig‘indisiga bog‘liq bo‘lmasligini e’tiborga olish;
   

248

0. 
   tizimning xulq-atvori uning alohida tarkibiy qismla xususiyatlari hamda uning tuzilishi xossalariga qay darajada bogiiqligini tahlil qilish;
   

0. 
   tizim bilan muhitning o‘zaro aloqalari mexanizmini tadqiq qilish;
   

0. 
   mazkur tizimga xos bo‘lgan darajalilikning xususiyatini o‘rganish;
   
1. 
   tizimni har tomonlama, ko‘p jihatli tavsiflashni ta’minlash;
   

0. 
   tizimga dinamik rivojlanayotgan yaxlitlik deb qarash.
   

Sistemali yondashuv o‘z-o‘zidan rivojlanuvchi murakkab obyekt-larni (ko‘pdarajali, ierarxik, o‘z-o‘zini tashkil etuvchi biologik, psixo-logik, sotsial va h.k. sistemalami) tadqiq etishda keng qo‘llaniladi. Sistemali yondashuvning muhim xususiyati shundaki, faqat tadqiqot obyektigina emas, balki tadqiqot jarayonining o‘zi ham murakkab sistema sifatida namoyon bo ladi. Uning asosiy vazifasi obyekt turli modellarini yaxlit qilib birlashtirishdir.
«0‘z-o‘zini tashkil etish» tushunchasi sistemali yondashuvning muhim tushunchasidir. Mazkur tushuncha tarkibiy qismlari o‘rtasidagi aloqalar qat’iy emas, balki ehtimoliy xususiyatga ega boigan murakkab, ochiq, o‘z-o‘zini rivojlantiruvchi tizim (tirik hujayra, organizm, biologik populyasiya, odamlar jamoasi va sh.k.)ni yaratish, rivojlantirish yoki takomillashtirish jarayonini tavsiflaydi.