Mirzo ulug ’ bek nomidagi o ’ zbekiston milliy universiteti “ fizika

2.2.
 
Tabiiy yorug’likni qutblovchi qurilmalar, ularning hayotimizdagi 
ahamiyati va xossalari. 
Tabiiy yorug‘likni yassi qutblangan yorug‘likka aylantiradigan asboblar 
qutblagichlar
(polyarizatorlar) 
deb 
ataladi. Bu asboblar 
qutblagich tekisligi
deb 
ataladigan 
tekislikka 
parallel 
tebranishlarni bemalol o‘tkazib, bu 
tekislikka perpendikulyar tebranishlarni 
butunlay 
ushlab 
qoladi. 
E
amplitudaning qutblagich tekisligi bilan 
biror 

burchak hosil qiluvchi tekislikda 
yuz berayotgan tebranishini ikkita 

cos
||
E
E
=
va 

sin
E
E
=
⊥
tebranishlarga ajratish 
mumkin (4-rasm; nur rasm tekisligiga perpendikulyar). Bu tebranishlarning birinchisi asbob 
orqali o‘tib ketadi, ikkinchisi ushlanib qoladi. O‘tgan 
to‘lqinning intensivligi 

2
2
2
cos
||
E
E
=
miqdorga proporsional, 
ya’ni 

2
cos
I
miqdorga teng; bu erda 
I
- amplitudasi 
E
bo‘lgan tebranishning intensivligi. Demak, qutblagich 
tekisligiga parallel tebranish o‘zi bilan intensivlikning 

2
cos
ga teng qismini olib boradi. Tabiiy yorug‘likda 

ning hamma 
qiymatlari bir xil ehtimollikdadir. Shu
ning uchun yorug‘likning 
qutblagich orqali o‘tgan qismi 

2
cos
ning o‘rtacha qiymatiga, ya’ni 1/2 ga teng bo‘ladi. 
Qutblagich tabiiy nur yo‘nalishi atrofida aylanganda o‘tgan yorug‘lik intensivligi birday 
qolaveradi, faqat asbobdan chiqayotgan yorug‘lik tebranish tekisligining orientatsiyasigina 
o‘zgaradi.
 
Qutblagichga amplitudasi 
0
E
va intensivligi 
0
I
bo‘lgan yassi qutblangan yorug‘lik 
tushayotgan bo‘lsin. 
Asbob orqali tebranishning 

cos
0
E
E
=
amplitudali tashkil etuvchisi 
o‘tadi, bunda 

–
tushayotgan yorug‘likning tebranish tekisligi bilan qutblagich tekisligi 
orasidagi burchak. Demak, o‘tgan yorug‘likning 
I
intensivligi