Mirzo ulug ’ bek nomidagi o ’ zbekiston milliy universiteti “ fizika

.
(1) 
Maksimal intensivlik 
2
/
tab
I
ga teng bo‘lib, u 

=0 bo‘lganda (qutblagichlar parallel 
bo‘lganda) hosil bo‘ladi. 

=
2
/

bo‘lganda intensivlik nolga teng –
to‘g‘ri burchak ostida 
kesishgan qutblagichlar yorug‘likni o‘
tkazmaydi. 
Yorug‘likning tarkibida biror yo‘nalishdagi tebranishlar boshqa yo‘nalishlardagi 
tebranishlarga nisbatan ko‘p bo‘lsa, bunday yorug‘lik 
qisman qutblangan
deb yuritiladi 
(3.b-rasm)
. Bunday yorug‘likni tabiiy va yassi qutblangan yorug‘liklarning aralashmasi d
eb 
qarash mumkin. Agar qisman qutblangan yorug‘lik qutblagich orqali o‘tkazilayotgan bo‘lsa 
va asbob nur yo‘nalishi atrofida aylantirilsa, o‘tgan yorug‘likning intensivligi 
max
I
bilan 
min
I
qiymatlar oralig‘ida o‘zgarib t
uradi, shuning bilan birga bu qiymatlarning biridan 
ikkinchisiga o‘tish 

=
2
/

burchakka burilish bilan amalga oshadi (bir marta to‘la 
aylanishda ikki marta maksimal va ikki marta minimal qiymatga erishiladi). 

min
max

min
max
I
I
I
I
P
+
−
=
 
 
 
 
 
(2) 
ifoda 
qutblanish darajasi
deb ataladi. 
9 

---

Ya
ssi qutblangan yorug‘lik uchun 
min
I
=0 va 
P
=1; tabiiy yorug‘lik uchun 
min
max
I
I
=
va 
P
=0
.

E
vektorining tebranishlari faqat bitta tekislikda sodir bo‘ladigan yorug‘lik 
yassi 
(
chiziqli
) 
qutblangan yorug‘lik
deyiladi (3.v-
rasm). Yuqorida ko‘rib o‘tilgan davriy 
tebranayotgan dipoldan nurlanayotgan elektromagnit to‘lqin yassi qutiblangan 
yorug‘likka
misol bo‘la oladi. 
Yu
qorida ko‘rib o‘tilgan nurlanayotgan atomni xar doim dipolning tebranishiga 
keltirib bo‘lmaydi. Dipol nurlanishidan tashqari kvadrupolp va boshqa multipollikdagi 
nurlanishlar mavjud. Bu holda nurlanayotgan yorug‘lik bitta tekislikda 
tebranayapti deb 
bo‘lmaydi va uni endi perpendikulyar tekisliklarda qutblangan, faza jihatdan siljigan ikkita 
tebranish yig’indisi sifatida qarash mumkin. Eng oddiy holda bunday nur aylana, umumiy 
holda esa ellips bo‘ylab qutblangan bo‘ladi, ya’ni 
E

vektor aylana yoki ellips chizadi. 
10 

---