Мирзо улуғбек номидаги

Ижтимоий гуманитар фанларни ўқитишдаги японлардан ўрганилиши керак бўлган амалиёт, методология, ютуқ ва камчиликлар.
Ижтимоий фанларни ўқитишда ахлоқий бурчни минималлаштиришга ва таълимни академик ижтимоий тадқиқотлар томонидан жавобгарликдан озод қилишга бўлган уриниш, таълим маъсулиятини ошириш ва амалий ижтимоий тадқиқотлар учун кенгайтирилган ролга ўтишга эътибор кучайди (Икено 2007). Ушбу янги ҳаракатлар ижтимоий тадқиқотлар чегараларини кесиб ўтиб, олий таълимнинг интеграл модел параметрларига мос келади. Ижтимоий фанлар ва фуқаролик таълими ўртасидаги ноаниқликни бартараф этиш учун янги Ижтимоий тадқиқотлар курслари ишлаб чиқилган (Мориwаке 2001; Харада 2000; Кодама 2005). Маълумотларга кўра, кейинчалик Таълим вазирининг Япония ҳукуматига йўллаган мактубига асосан "кўплаб" ижтимоий фанлар ва гуманитар факултетлар ёпилади, аммо демографик ўзгариш, академик стандартлар ва жамият еҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда талабаларни ўқитиш ҳамда ўқитувчилар малакасини оширишда миллий таълим тизими яна ислоҳ қилинади.
Бугунги кунга келиб эса Ижтимоий ва гуманитар фанлар факултетларида талабалар сони камайтирилиб, ушбу йўналиш мажбурий фанлар қаторидан чиқарилган бўлсада, талабалар мустақил таълимининг ажралмас қисмига айланиб улгурган. Сабаби, япон ёшлари тарихни чуқур идрок этиш, ижтимоий-иқтисодий тараққиёт ва келажакни олдиндан кўра олишда ижтимоий-гуманитар фанларни чуқур ўзлаштиришнинг аҳамиятини яхши тушунишади. Шунингдек, ҳукумат ва университетлар ўртасидаги ўзаро муносабат бир-бирига чамбарчас боғланмаган, яъни таълим муассалари ўқитиш дастури ва методларини мустақил танлашади. Япония таълим вазирлари бир факултетни бир ўқув йилидан кейингисига қадар ёпиш ваколатига эга эмаслар. Япония олий таълим муассасалари ўртасидаги рақобат муҳити эса ҳар бир университетни ўз устида изланиш олиб боришга, янгиликка интилишга ундайди. Замонавий таълим ва кўникмаларга эга бўлиш инсон капиталининг муҳим факторларидан бири сифатида аллақачон меҳнат бозорида ўз исботини топган.
Япониядаги университетлар таркиби ва тузилишини ҳисобга олганда, вазият унчалик оғир эмас. Мамлакатда қарийб 800 та университет мавжуд ва уларнинг деярли 80 %и хусусий университетлар бўлиб, миллий университетлар бунинг озгина қисмини ташкил этади. Давлат тасарруфидан чиққан ва ўзини-ўзи молиялаштирадиган университетлар анча катта хусусий секторга айланиб, барча олий таълим берувчи муассасаларнинг 77 фоизини ва бутун мамлакат талабаларининг 80 фоизини ташкил қилади. Давлат университетлари тахминан тенг катталикдаги иккита тоифага бўлинади: 86 та миллий ва 92 та шаҳар ва префектуравий олий таълим муассасаларидир. Қолган 605 университетлар хусусий фаолият юритади, аммо уларнинг айримлари давлат томонидан молиялаштирилади. Вазир Хакубан Шимомуранинг "гуманитар санъат ва ижтимоий фанлар курслари ёпилади", деган буйруғи барча университетларнинг атиги 2 фоизини ташкил қилувчи 17 университетларга нисбатангина татбиқ этилган. Токио университети ва Киото университетининг "улар сўровни бажармасликлари" ҳақидаги хабарларига келсак, бу мақтовга сазовор бўлган етакчилик ва ҳамжиҳатликни намойиш етади. Улар ва бошқа нуфузли "миллий еттита" университетлар 2004 йилда “Миллий университетлар корпорацияси тўғрисида”ги қонунга биноан, қайта тузилган 12 миллий университет каби ўрта муддатли мақсадли текширувдан ўтказилиб, ҳар олти йилда вазирликка режаларни тақдим этишга мажбурдир ва акс ҳолда, бу аккредитацияни йўқотишига олиб келиши мумкин.
Шундай қилиб, вазирлик 2004 йилдан кейин бирлаштирилган ёки реконструкция қилинган миллий университетларга нисбатан анча кучлироқ бўлиб, уларнинг аксарияти ески университетларга қараганда кўпроқ назорат қила бошлади. Шундай бўлсада, 2004 йилдаги ислоҳотларнинг умумий таъсири университетларнинг автономлигини кучайтиришга қаратилган эди, чунки улар энди юқори даражадаги вазирлик билан биргаликда иерархик буйруқлар занжирининг бир қисми эмаслар.
Таълим Aхборот марказининг келгуси йил учун талабаларни қабул қилиш бўйича прогноз кўрсаткичлари кўпгина миллий университетлар ушбу соҳалар, фан ва муҳандислик соҳаларига камроқ талабаларни жалб қилишни режалаштираётганлигини тасдиқлайди. Японча таълим беришда ўқув дастурлари ва педогогик кўникмалар муҳим ўрин тутади. Хусусан, олдинги кўплаб тадқиқотлар (Браун, 1998; Марш, 1984; Стодолский, 1988; Торнтон, 1991; Еванс, 2004) ўқитувчиларда ўқув режалари ва кўрсатмаларига нисбатан қарор қабул қилишнинг турли хил шакллари мавжудлигини ва бу хилма-хиллик турли хил натижаларга олиб келганлигини кўрсатди. ушбу тадқиқот ижтимоий тадқиқотлар ўқитувчиларининг ўқув ўқитиш назарияси амалиётга қанчалик салбий ёхуд ижобий таъсир кўрсатаётгани тўғрисида сезиларли фарқларни аниқлади. Ушбу тадқиқот иккита университет кесимида ижтимоий-гманитар фанларни ўқитишда ўқитувчларнинг роли хусусида олиб борилиб, қарама-қарши томонларининг умумий тенденциясини, уларнинг таълим мақсадлари ва педагогик ёндошувларнинг ўзаро боғлиқ эмас, балки мураккаб бўлганлигини таъкидлайди. Ўқитувчилар ўқув мақсадларига турли йўналишларда эришишга ҳаракат қилишиб, улардан ўз амалиётларини ривожлантириш учун турли хил омиллардан хабардор бўлишлари кераклигини талаб қилади. Улар ўзларининг дарсларини ташкил қилишда университетга кириш имтиҳонидан то дарсликлар масаласигача, яъни нафақат ички омилларни, балки ташқи омилларни ҳам ҳисобга олишлари керак. Бу уларнинг ўқув режалари ва тадқиқотлар ҳақидаги тасаввурларини акс эттириши, ўқитувчиларни ўқитиш ва сиёсат юритиш учун самарали маълумотларни тақдим этиши ва Японияда кенг тарқалган тадқиқот услуби бўлган емпирик тадқиқотлар самарадорлигини намойиш қилиши мумкин.

Aлбатта, ушбу ўрганиш, японлар қандай еканлигини умумлаштира олмайди. Ушбу тенденцияни умумлаштириш учун келгусидаги тадқиқотларда худди шу форматдан фойдаланган ҳолда миллий миқёсда ўқитувчиларнинг фаолиятини ўрганиш фойдали бўлади. Бундан ташқари, келгусидаги тадқиқотлар талабалар ва раҳбар ўқитувчиларнинг тасаввурларини ўрганиш ва таққослаш учун керак бўлади.