Мирзо Улу/бек номидаги Ўзбекистон миллий университети

Тоғ жинсларининг коллекторлик ва сувлик- физик

хусусиятлари

Тоғ жинсларининг муҳим гидрогеологик кўрсаткичларидан бири бу- жинсларнинг ғоваклигидир (пористость)

Ер ости сувининг харакати асосан ғовакларнинг (бўшлиқларнинг) ўлчамига боғлиқ бўлади. Майда ёриқлар ва бўшлиқларда сувнинг тоғ жинслари билан туташ майдони катта бўлиб ғовак деворлари сувнинг харакатига анча тўсқинлик қилади, ғоваклар катта бўлса буни тескарисини кузатамиз. ғоваклик қуйидаги турларга бўлинади:

1. 
   Умумий ғоваклик (тўла, абсолют, физик). Кўпинча умумий ғовакликни оддийгина қилиб ғоваклик деймиз.
   
2. 
   Очиқ ғоваклик (ҳақиқий ғоваклик, тўйиниш ғоваклиги)
   
3. 
   Динамик ғоваклик.
   

1.Умумий ғоваклик- бу жинсдаги ҳамма катта- кичик ғовакларнинг (бир бири билан боғланмаганларини ҳам хисобга олган ҳолда) хажмини жинснинг (жинс намунасининг) умумий ҳажмига бўлган нисбатига айтилади.
V_f V_f
nқ V ёки % холда nқ V 100 (1)

14. 
    умумий ғоваклик; V_f-жинсдаги ғовакларнинг хажми; V- намунанинг хажми.
    

Умумий ғоваклик яна ғоваклик коэффиценти билан характерланади- бу намунадаги ғовакларнинг умумий ҳажмини V _f-ушбу жинснинг қаттиқ қисми (скелетини) хажмига бўлган нисбатига айтилади.
V_f
E қ
V_c (2)
ғоваклик коэффиценти грунтшунослик ва грунт механикасида хамда гилмоясифат жинсларни ўрганишда кўп ишлатилади. Чунки сувли муҳитда бундай жинслар шишиб ўзининг умумий хажмини ўзгартиради. Сувсиз муҳитда эса у қуриб ўз хажмини кичрайтиради. Шунинг учун ҳисоб китобларда жинсларни скелет ҳажмини ҳисобга олган маъқулдир.
Шундай қилиб ғоваклик формуласини яна шундай ёзиш мумкин:

V_f V_f

n қ қ (3)
V V_c + V_f
Бу формулани суръат ва махражини V_c бўлсак қуйидаги ғоваклик ва ғоваклик коэффиценти орасидаги боғлиқликни акс эттирувчи формулага эга бўламиз:
Е
n қ (4)
1+Е
ёки коэффицент
n (5)
Еқ
1-n
Гилмоясимон жинсларнинг ғоваклигини одатда жинснинг ҳажмий массаси ва унинг зичлик кўрсаткичини асосида хисоблаб топилади:
 -
nқ 100 %


ёки


n қ  1-  100 %
 (1+0,9 w) (6)

Бу ерда:  - жинс зичлиги

 - қуруқ жинснинг ҳажмий массаси


 қ

1+0.01 W

Бу ерда:  -нам жинсни ҳажмий массаси;

23. 
    жинснинг табиий намлиги.
    

+умларнинг ғоваклигини уни сув билан тўйинтириш йўли билан аниқланади.
+оятошли жинсларнинг ғоваклигини одатда тортиш йўли билан аниқланади. Бунинг учун олдин жинснинг ҳажмий массаси топиб олинади.
V_c қV - V _f эътиборга олган ҳолда қуйидагини ёзамиз.
q
 қ Намунанинг массаси.
V-V _f (7)
Ҳажмий масса

q

Бу ердан ғоваклик ҳажми Vқ V-
 (8)

3. 
   формуладан
   

V_f қ nV (9)

8. 
   формулага ушбу формулани ўнг томонидагиларини қўйиб қоятошли жинсларнинг ғоваклигини ҳисоблаш учун формула келтириб чиқарамиз.
   

q (10)
nқ1-
 V
ёки % ҳолда
q
nқ (1- )100
 V