Mirsaid Aripov, Nurillo Otaxanov

Inkapsulatsiya –maydondagi ma’lumotlarni himoyalash maq­sadida ko‘zdan yashirish demakdir. Klassning alohida qismlariga maxsus xizmatchi so‘zlar yordamida murojaat qilinadi: public (ochiq qism), private (yopiq qism) va protected (himoyalangan qism).

Ochiq qismdagi maydon va metodlar klass interfeysini tashkil qiladi va ularga erkin murojaat qilish mumkin. Klassning yopiq qismlariga esa faqat klassning xususiy metodlari, himoyalangan qismlarga faqat klassning xususiy metodlari va voris klassning metodlari orqali murojaat qilinadi.

Inkapsulatsiya yordamida maydondagi ma’lumotlarni ehtiyot­sizlik natijasida buzib yuborishdan saqlanadi va shu bois dasturning ishonchlilik darajasi ortadi.

Inkapsulatsiya bilan ma’lumotlarni berkitish tushunchasi cham­barchas bog‘langan. Boshqa tomondan, ma’lumotlarni berkitish server va mijoz o‘rtasidagi mas’uliyatni bo‘lib olish tushunchasi bilan ham bog‘langan. Mijoz u yoki bu metodni serverda qanday qilib tashkil qilinganini bilishi shart emas. Mijoz uchun metodning nomi, aniq vazifasi va murojaat qilish usullarini bilish yetarli.

Vorislik deganda mavjud klasslardan foydalanib yangi klasslarni tashkil qilish tushuniladi. Hosila klass o‘z ajdodiga mansub bo‘lgan barcha xususiyat va metodlarni voris sifatida qabul qiladi va mavjud klassni o‘zgartirish yoki yangi ma’lumotlarni qo‘shish orqali hosil qilinadi. Masalan, yangi kapalak turi paydo bo‘lganda, uni to‘laligicha yangidan tavsiflash o‘rniga, uning kapalaklar klassiga mansubligi ko‘rsatiladi va boshqa tur kapalaklaridan qaysi jihatlari bilan farq qilishi belgilab beriladi.

Vorislik yordamida klasslarning qarindoshlik shajaralarini ham qurish mumkin.

Polimorfizm – bu turli klasslar tarkibidagi metodlarni bir xil nom bilan atashni anglatadi. Polimorfizm konsepsiyasi ob’yektga nisbatan metod qo‘llanganida aynan shu ob’yektning klassiga mos keluvchi metoddan foydalanishni ta’minlaydi. Masalan, shashka ob’yekti uchun urish va boks ob’yekti uchun urish metodlari.

Bugungi kunga kelib zamonaviy komp’yuterlar uchun asosiy dasturiy ta`minot C#, C++ BUILDER, VIZUAL C, VIZUAL BASIC, DELPHI va JAVA kabi bir qator zamonaviy dasturlash tillarida yaratilmoqda. SHuning uchun o`rganish maqsadida zamonaviy dasturlash tillarini ko`r-ko`rona tanlash ham to`g’ri emas. Dasturlash tillari tarixi bunday tillarning juda katta qismi o`z o`rnini topa olmay, yo`q bo`lib ketganligiga guvoh bo`lgan. Demak, o`rganish uchun tanlab olinadigan dasturlash tillari tajribadan o`tgan, mutaxassislarning ijobiy xulosalariga ega bo`lgan, yetarlicha imkoniyatlarga ega, zamonaviy dasturiy vositalar bilan birgalikda ishlay oladigan va dasturchilar uchun qulay bo`lishi lozim. Ob’yektga yo`naltirilgan DELPHI dasturlash tili ana shunday tillardan biri hisoblanadi.

2-BOB. BORLAND DELPHI 7 MUHITI HAQIDA

2.1. Ishchi oynaning asosiy elementlari

Borland Delphi7 dasturini ham WINDOWS uchun ishlab chiqilgan boshqa ilovalar kabi standart usulda, ya`ni dastlab WINDOWS bosh menyusidan Все программы tugmasi chertiladi va ochilgan Borland Delphi7 menyusidan Delphi7 tugmasi orqali ishga tushiriladi (1-rasm).

B

1-rasm. Delphi ni ishga tushirish.
unda Delphi7 muhitining ishchi oynasi ochiladi (2-rasm). U o`z ichiga bosh menyu, qurollar palitrasi, Object TreeView, Object Inspector, boshlang’ich forma va kodlarni tahrirlash oynalarini oladi.

Boshlang’ich forma oynasi (Form1) yaratiladigan loyixa uchun oldindan tayyorlangan ishlanmani o`z ichiga oladi. Bu formaga dasturchi yechilayotgan masala uchun zarur bo`lgan turli ob’yekt va komponentalarni joylashtirishi mumkin. Shundan keyin bu komponentalar ishini boshqarish uchun dastur, ya`ni ilova ishlab chiqiladi.