Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

Shaxsning alturistik xulqi

Alturizm qisqa va lo‘nda, aniq qilib aytilganda, hech qanday manfaatni kutmagan holda boshqalarga yordam berish, birovlarga yordam qo‘lini cho‘zish demakdir. Uning asosida hech qanday manfaat kutmaslik yotishi shu bilan asoslanadiki, altruist odam har doim hammaga, hatto buning evaziga hech narsa olmasligini bilsa ham, yordam beraveradi. Ta’kidlash joiz, bunday odamlar birovlarga qilgan yordami uchun o‘zi jabr ko‘rsa ham, baribir boshqalarga yordam berishni kanda qilmaydi. Bunday odamlar so‘nggi chaqasi, so‘nggi imkoniyati va hatto jonini ham hech qanday minnatdorchilik yoki taqdirlanishni kutmasdan bera oladi. Bu savolga faylasuf, psiholog, sotsiolog va boshqa sohadagi olimlar uzoq-yillardan buyon javob izlashadi va bu savolga berilgan javoblar tahlili shuni ko‘rsatganki, savolga javob berayotgan olimning individual- psihologik xususiyatlardan kelib chiqqan holda bu savolga javob beriladi: Ya’ni, agar bu olimning o‘zi inson sifatida odam hech qachon biror- bir manfaatni ko‘zlamasdan boshqalarga shunchaki yaxshlik qilmaydi,digan fikrga ega bo‘lsa va o‘zi ham bunga amal qilsa, u holda bu olim Alturizmning asosida yo moddiy, yo ma’naviy manfaatdorlik yotadi, deb hisoblaydi. Aksincha, bu savolga javob izlayotgan olim inson sifatida o‘zi altruistik e’tiqodga amalga qilsa, bu olim altruistik xulq-atvorni birovlarga hech qanday foyda ko‘zlanmasdan qilinadigan yaxshilik deb tushuntiriladi. ( David.G.Myers “Psychology” -2010 Pg 712) Ijtimoiy psihologiyada Alturizm ijtimoiy xulq- atvor sifatida qaraladi va uning asosi yoki motivini tushuntirishda 2 xil nuqtayi nazar mavjud. Birinchi nuqtayi nazar biologik nuqtayi nazar bo‘lib, bu nazariya Alturizmni biologik ehtiyoj sifatida qaraydi va uni tug‘ma holda beriluvchi instinktiv xulq-atvor deb baholaydi. Ularning fikricha, hatto hayvonot olamida ham bir tur vakillari orasida bir-biri uchun qayg‘urish va bir-biriga yordam berish holatlarini kuzatish mumkin. Undan tashqari hali manfaat nimaligini unchalik tushunib yetmagan yosh bolalarda ham altruistik harakatlarni kuzatish mumkin-ki, bu holatlar alturizmning tug‘ma ehtiyoj ekanligini tasdiqlaydi. Ikkinchi nuqtayi nazar sotsiologik (ijtimoiy) nazariyadir. Bu nazariya vakillari yuqoridagi nazariya vakillarining fikriga butunlay qarshi chiqadi. Ularning fikrida ham jon bor, albatta. Ularning fikri quyidagicha. Agar ota-onalar yosh bolalar bilan munosabatda va muloqotda tez-tez alturizmni nomoyon etsalar, bunday holatda bolalar ham ularga taqlid qilib, shunday harakatlarni amalga oshira boshlaydilar. Shuni kuzatish mumkinki, ota-onalardagi alturizm ko‘pincha ularning bolalarida ham alturizmning nomoyon qilishlariga sabab bo‘ladi. Masalan, bolaning oyisi konfetidan bittasini ukasiga berishni o‘rgatsa yoki ikkitadan bittasini dadasiga deb olib qo‘ysa, buday bola bog‘chadagi o‘rtog‘iga ham konfetining yarmini beradi. Aksincha, ota-onalardagi altruistik harakatlarning kuzatilmasligi ko‘pincha ularning bolalarida ham bunday xulqning kuzatilmasligini tasdiqlagan. Ushbu nazariyalar asosida yana bir qancha nazariyalar asosida yana bir qancha nazariyalar yaratilganki, ularni quyidagi tarmoqlarga ajratish mumkin: Sotsiologik yo‘nalishdagi nazariya alturizmning asosida nima yotishiga qarab ikki asosiy guruhga bo‘linadi: Manfaatni ko‘zlab amalgam oshiriladigan altruistik harakatlar. manfaatni ko‘zlamasdan amalga oshiriladigan altruistik harakatlar.