Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

Attityud va xulq-atvor

Ijtimoiy psixologiyaning asosiy tushunchalaridan biri “attityud” hisoblanadi. Attityud – inson tomonidan ijtimoiy obyekt, inson yoki vaziyatning qimmatini, mazmun-mohiyatini, ma’nosini his qilish. Agar biron kishi haqida yomon deb qabul qilsak, unga nisbatan yomon munosabatda bo‘lishimiz mumkin. Insonlarda fikirlash obrizlarini ijobiy tarafga yo‘naltiring, ularning xulq-atvori ko‘ring. (Stiv Biko janubiyafrikalik fuqarolarhuquqini ximoyachisi) 1935- yilda G.Ollport “ attityud tushunchasi, hozirgi zamon ijtimoiy psixologiyasining eng zarur va xarakterli tushunchasidur” deb takidlagan. G‘arb va AQSH olimlari attityudni- shaxsning guruh a’zosi sifatidagi xulq-atvori mexanizimlarini o‘rganuvchi obyekt sifatida qaraganlar. Demak, psixologiyada “attityud” tushunchasi “individning ijtimoiy maqsad va mohiyatiga nisbatan psixologik tayyorgarligi sifatida yoki ayrim ijtimoiy sifatlarni anglashga nisbatan nomoyon bo‘luvchi individning ongli holati” sifatida talqin qilingan. G.Ollport attityudga shaxsning harakatlarga tayorgarlik jarayoni sifatida qarab, u xulq-atvorni keltirib chiqruvchi yakunlangan manba ekanlini e’tirof etadi va bunday ta’rif, ijtimoiy psixologiyada shaxsning o‘rganish uchun juda muhimdur. Xuddi shunday mulohazani E. Bogardusning “Attiytud – bu atrof-muhitdagi ayrim omillariga mos yoki qarama-qarshi harakat qilish an’anasidur”, degan fikri bilan izohlash mumkin. 1942-yilda M.Smit attityudning uch komponentli srtukturasini ishlab chiqqan. Bunga ko‘ra attityudda uchta qism bo‘lib, bular kognitiv, affektiv, konativ qismlaridir. Kognitiv qism – shaxsdagi attityud obyektiga nisbatan bilimlar yig‘indisi bo‘lib, shu obyektning shaxs tomonidan anglashidir. Unga shaxsdagi bilimlardan tashqari g‘oyalar, prinsiolar, tasavvurlar kiradi. Affektiv qismi (emotsional) o‘sha obyektni hissiy-ematsional boholash bo‘lib, obeyktga nisbatan yoqtirish yoki yoqtirmaslik tarzdagi hissiyotlar kiradi. Konativ qism – xulq-atvor bilan bog‘liq qism bo‘lib, unga obeyktga nisbatan amalga oshiriladigan xatti-harakatlar, aynan xulq-atvor ko‘rinishlari kiradi. Xulq-atvor bajarishga nisbatan patensialni, ya’ni kuchini bildiradi. Bizning attityudlarimiz (ustanovkalarimiz) bizning xulq-atvorimizga ta’sir qiladi. Insonlar himoya qilgan narsalariga ishonadilar. Psixologiyada attityudning ikkita asossiy fenomeni mavjud. Eshikka qaratilgan oyoq fenomeni; Rollar ta’siri fenomeni.