Mineralogiya

Bura – Na₂B₄O₇∙10H₂O. Mineral qiyofasi prizmasimon, ba`zan tuproqsimon massa holida ham uchraydi. U rangsiz, kulrang, sarg`ish, ko`kimtir, yashilroq tovlanadi, yaltirashi shishadek, yog`langandek. Uning qattiqligi – 2,5, solishtirma og`irligi – 1,7. Bura quriyotgan borli sho`r ko`llarda yuzaga keladi, suvda oson eriydi. Issiq havoda suvini yo`qotib, xiralashadi va nihoyat juda mayin oq kukunga aylanadi. Bura bor olishda asosiy manbalardan biri hisoblanadi.


N i t r a t l a r

Nitratlar kuchli azot kislotasining tuzlari, suvda oson eriydi, issiq mamlakatlarda, deyarli hozirgi zamon mahsuloti sifatida yuzaga kelgan.

Natriyli selitra – NaNO₃ - Chili selitrasi.
Kaliyli selitra – KNO₃ – Hindiston selitrasi. Kristallari romboedr shaklida. Ko`pincha qobiq mog`olga o`xshash, yaxlit massalar holida uchraydi. U rangsiz, oq qizg`ish, qo`ng`ir, limondek sariq, shisha kabi yaltiraydi. Qattiqligi – 2, solishtirma og`irligi – 2,3, mo`rt, ulanish tekisligi romboedr bo`yicha.
Selitra suvda oson eriydi, mazasi sho`r, og`izni qattiq sovitadi. Nitratlar issiq mamlakatlarda tarkibida azoti bo`lgan organik moddalarning (parranda va hayvonlar qiyi va boshqa qoldiqlari), shuningdek mikrosuv o`simliklari va nitrobakteriyalarning biokimyoviy parchalanishi natijasida yuzaga keladi. Bunday joylarda juda kam bo`ladigan yog`inlar hosil bo`lgan selitrani sayliqqa oqizadi, vaqt o`tishi bilan selitrali sho`rhok yerlarda selitra uyumlarini hosil qiladi. Bu joylarda selitra bilan bir paragenezisda gips, mirabilit va galitlar uchraydi. Uning yirik uyumlari Hindiston, Misr, Fransiya, Chili va boshqa yerlarda mavjud. Masalan, Shimoliy Chili selitrasining maydoni quyidagicha – uzunligi 140 km, kengligi 18-80 km va qalinligi 1,5 m atrofida qatlamsimon kon hisoblanadi. Selitra mineral o`g`itlarning eng yaxshi turi hisoblanadi. U shisha sanoatida, portlovchi moddalar tayyorlashda ishlatiladi.