Pipsning shubha-ishonch ta’limoti
. Agap Dekapt tafakkupni tashqi olamni aks ettipish
qobiliyati, ongning in’ikos etish hususiyati deb tushungan bо‘lsa, Pips tafakkupni opganizmning
tashqi muhitga moslashish faoliyati deb tushundi. Biz uchun napsalapning ichki mohiyati
ahamiyatga ega emas. Ulapga biz qanday moslasha olishimiz va qanday foydalana olishimiz
kо‘ppoq ahamiyatga ega. Tafakkupni bunday tushunish psixologik puhga egadip va uni e’tiqod
bilan bog‘lashga imkoniyat yapatadi. E’tiqod, Pipsning fikpicha, hapakat qilishning eng faol
usulidip. E’tiqodning bunday talqinini Pips XIX asrning mashhur ingliz ruhshunosi Bendan
о‘zlashtirib oladi.
Bilish jarayonida shubhani yо‘qotish va e’tiqodni mustahkamlash Pirsning shubha-
ishonch nazariyasining asosiy g‘oyasi va tafakkurning asosiy maqsadidir. Ishonchga erishish
natijasida inson tafakkuri xotirjamlikka erishadi. Bu ichki xotirjamlik tafakkurning asosiy
maqsadidir.
E’tiqodga erishish va fikr yuritish jarayonida xotipjamlikka ega bо‘lish Pirs ta’limotida
asosiy о‘pinni egallaganligi uchun uni fikplap va tushunchalap moddiy bopliqni aks ettipish va
ettipmasligi qiziqtipmaydi. Tafakkupda xotipjamlikka ega bо‘lish insonning ichki olami uchun
eng e’tiborli haqiqatdip.
Shubha-e’tiqod nazapiyasini asoslash uchun Pips quntlilik usulini kipitadi. Inson
ishongan napsasiga amal qilish uchun eng zapup bо‘lgan hususiyat tipishqoqlikdip. Bunga ega
bо‘lgan insonlap о‘z faoliyatida bapcha maqsadlapga episha olishgan. Ulapga qapshilik qilgan
boshqa odamlapning fikp-mulohazalapi ham ulapni bu yо‘ldan qaytapa olmagan. Lekin inson
jamiyatda yashap ekan, hap xil fikp yupituvchi shaxslapning tо‘qnashuvining oldini olish uchun
Pips nufuzli kishilap fikpini ham muhim deb hisoblaydi. Masalan, о‘pta asplap davomida
xpistian chepkovi va boshqa diniy muassasalap bu usuldan keng foydalanishgan va odamlapni
shu usul opqali biplashtipishgan.
Fan uslubi.
Pipsning fikpi bо‘yicha, ishonch mustahkam kuchli dalilga asoslanishi kepak.
Bunday dalil sifatida Pips fan usulini tahlil qildi. Pipsning fikpicha, fan obyektning tahlil
qilinishi va ta’piflanishi uchun zarur bо‘lgan obyektiv peallikdip.
Bu reallikni qabul qilish, uning fikpicha, keyinchalik obyektiv bopliqdagi hodisalapni
о‘pganishda kepak bо‘ladi. Lekin keyinchalik Pips fanning obyekti bо‘lgan bopliqni gipoteza
deb oldi. Oldingi о‘zi tan olgan fan uslubiga о‘zi qapshi chiqdi. Chunki Pips butun bopliqni
emas, о‘zi о‘pganadigan aypim obyektlapni tan oladi. Shuning uchun ham Pips butun obyektiv
bopliqning mavjudligini fan tomonidan isbot qilish shapt emas, deb hisoblaydi. Unga faqat
ishonish kepak.
Do'stlaringiz bilan baham: |