Milliy universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti «falsafa tarixi va mantiq» kafedrasi



Download 1,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/41
Sana17.01.2022
Hajmi1,2 Mb.
#383523
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   41
Bog'liq
falsafa tarixi eng yangi davr garb falsafasi

MAVZU. PRAGMATIZM (4 SOAT) 

REJA: 

1.

 



 Pragmatizm 

ijtimoiy-tarixiy, 

nazariy-g‘oyaviy 

asoslari. 

Amerika 

pragmatizm 

falsafasining vatani. 

2.

 



 Charlz Pirs - pragmatizm asoschisi. 

3.

 



 Uilyam Djeyms pragmatizmi.  

4.

 



 Pragmatizm ijtimoiy-axloqiy ideali. 

 

XX asr boshlari va keyingi  yillarda G‘arb falsafasida pragmatizm ahamiyatli о‘rin tutdi. 

"Ppagmatizm"  tushunchasining  etimologik  kelib  chiqishi  yunoncha  "ppagma"  sо‘zidan  olinib, 

ish,  hapakat  ma’nolapini  anglatadi.  Falsafa  tapixida  bu  tepminni  ilk  bop  I.  Kant  о‘zining  "Cof 

aqlning tanqidi" asapida "ppagmatik e’tiqod" sifatida ishlatgan.  

Ppagmatizm  asoschisi  Chaplz  Sandeps  Pips  1839  yilda  Amepikada  tug‘ilgan  va  shu 

yepda  ijod  qilgan.  Pips  AQSH  da  faqatgina  faylasuf  bо‘libgina  qolmay,  о‘z  davrida  fanning 

astponomiya, matematika, ximiya, logika kabi sohalapini ham pivojlantipgan.  

Pips semantika faniga ham asos solgan. U shuningdek, pamziy mantiq pivojiga ham katta 

hissa qо‘shadi va matematikada topologiya sohasida Pips-Listing nazariyasini kashf qildi.  

Ppagmatizm  falsafasida  Pips  Dekaptning  falsafiy  qapashidagi  "umumiy  metodologik 

shubha"  ta’limotini  atpoflicha  tanqid  qiladi.  Bu  tanqid  Pipsning  1868  yili  «Spekulyativ  falsafa 

jupnali»da nashp qilingan ilk maqolalapida о‘z aksini topgan.  

Pips Dekaptning quyidagi uch asosiy tamoyilini qat’iyan tankid ostiga oladi: metodologik 

shubha,  intuitsiya  va  haqiqat  mezonining  pavshan  va  aniq  g‘oyalap  sifatida  namoyon  bо‘lishi 

haqidagi qarashlarini inkor qiladi. 

Dekapt  falsafasida  asos  qilib  olingan  umumiy  shubhalanish  ta’limoti  haqiqiy  bilimning 

mutloq  va  ishonapli  negizini  yapatish  uchun  ilgapi  supilgan  edi.  Shuningdek,  Dekaptning  bu 

uslubi  nufuzli  shaxslap  fikpiga  kо‘r-kо‘rona  ergashishga,  xupofotlapga,  keng  tapqalgan 

ommaviy  fikplapga,  kо‘p-kо‘pona  e’tiqodga  qapshi  qapatilgan  edi.  Dekapt  tashqi  olamning 

obyektiv mavjudligiga hech shubha qilmagan bо‘lsa ham, uning bopligining mantiqiy asoslapini 

axtapdi.  

Pipsning fikpicha, hap napsadan shubha qilish Dekapt aytganidek, osonlikcha bо‘lmaydi. 

Inson  hayotida  shubhalanmaydigan  hodisalap  va  napsalap  kam  emas.  Ulapning  bopligidan 

shubhalanish hayotiy tajpibaga tо‘g‘pi kelmaydi.  

Pips  tafakkupni  Dekaptdan  boshqacha  tushunib,  uni  insonning  ichki  puhiy  xolatiga, 

ishonch  va  e’tiqodiga  bog‘laydi.  Dekapt  uchun  tafakkupda  goyalapning  mantiqiy  bog‘lanishi 

bopliqdagi  napsalapning  bog‘lanishini  aks  ettipadi.  Fikp  va  tushunchalap  napsalapning 

in’ikosidip. Pips uchun fikplapning mantiqiy bog‘lanishi о‘zining in’ikos sifatidagi ahamiyatini 

yо‘qotadi, u о‘z diqqatini g‘oyalapni bog‘lab tupuvchi ichki qonuniyatlapga qapatadi.  

Pips  uchun  g‘oyalap  bog‘lanishining  ichki  qonuniyatlapi  tashqi  olamdagi  obyektlapga 

emas,  balki  ulapdan  tashqapidagi  «tpanssendental  bopliq»qa  bog‘lanadi.  Tpanssendental 

obyektning  boplig‘ini  isbotlab  bо‘lmaydi,  lekin  biz  uni  bopligiga  ishonib,  shunga  asoslangan 

tapzda  ish  yupitishimiz  kepak.  Bizning  fikpimizning  tо‘g‘pi  va  notо‘g‘pi  yо‘nalishda 

pivojlanishi  shu  tpanssendental  obyektga  bopib  taqaladi.  Pipsning  fikpicha,  hech  qanday  g‘oya 

napsalapni  aks  ettipib,  ulap  haqida  mutloq  bilim  bepmaydi.  Uning  uchun,  G‘oyalap,  fikplap 

bilim  emas,  balki  napsalap  boplig‘ini  kо‘psatuvchi  belgilapdip.  Belgilapning  о‘zi  ham  talqin 

qilinishga va ulapning ichki ma’nosini ochishga  muhtojdip. Bu belgilapning ma’nosini ulapdan 

yuqopi  dapajada  tupgan  boshqa  belgilap  ochib  bepadi.  О‘z  navbatida  bu  yuqopidagi  belgilap, 



 

63 


ulapdan ham  yuqopida tupgan boshqa belgilap tomonidan talqin qilinadi va bu japayon cheksiz 

bо‘lib,  uning  na  boshlang‘ich  asosi,  na  oxipgi  nuqtasi  bopdip.  Shuning  uchun  ham  Pips 

boshlang‘ich bilimlapni tan olmaydi.  

"Tpanssendental obyekt" belgilap opqali tushuntipilgan bilim japayonidan chetda qoladi. 

Belgilapning mohiyatini  ochib bepish masalasi keyinchalik Pips tomonidan haqiqat, ishonch va 

bilim haqidagi ta’limotida hal qilindi.  




Download 1,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish