-

Нурчилар сектаси

Мустақил юртимиз ўз тараққиёт йўлини белгилаб олган илк йилларда барча дунё хақлари учун юрт эшиклари очилди. Илм фан таълим маданият соҳасида ҳамкорликлар йўлга қўйилди. Аммо бу имкониятлардан ўзини ғаразли мақсадини кўзлаганлар ҳам йўқ эмас эди. “дераза очилган хонага заррин шаббода билан бирга ғубор ҳам кириб келганидек” афсуски ёш мустақил Ўзбекистонимизни ўз таъсир доирасига олишга интилган сиёсий кучлар турли қиёфада кириб кела бошлади. Ана шундайлардан бири Нурчилар сектасидир. (Секта-лотинча сўз бўлиб, “сеcта”-таълим йўналиш, мактаб деган маънони англатади.) Секта асосчиси 1873-йилда Туркиянинг Битлис вилояти Андол шаҳрининг шарқидаги Нурс қишлоғида қурд миллатига мансуб олида туғилган Мулла Саид Баддиуззамон Нурсийдир. У ёшлигидан қобилиятли бўлиб, диний фанлар билан бир қаторда дунёвий фанларни ҳам эгаллаган, спорт билан шуғулланган, милтиқдан отиш, кураш, от чопиш капи ишларни яхши билган. У 15 йил ўқитувчилик қилгандан сўнг Истанбулга келиб, “Заҳро” университетига асос слоган. Усмонийлар давлати оилй илмий кенгаши (Дорул-ҳикма)га аъзо бўлган. Биринчи жаҳон уруши йиллари у турк армийсида офитсерлик қилган ва кечки йиғилишларда Қуръон илмлари бўйича маърузалар қилган. Рус разведкаси томонидан ушланиб, Сибирга олиб олиб кетилгач, у Германия, Болгария орқали қочиб, яна Истанбулга қайтиб келган. Андол қўзғолони йиллари Мустафо Отатурк уни саройга катта лавозимга таклиф қилади, лекин у буни қатъий рад этади ва сиёсатдан узоқлашиб, ибодат ва тарбия ишлари билан шуғулланади. Лекин Отатурк давлатига қарши даъватлари давом этгач, уни қамоқ ва сургундан боши чиқмай қолади. Шундан сўнг Туркия ҳукумати томонидан гоҳ у, гоҳ бу шаҳарларга сургун қилиниб, бир неча бор “Туркия Конститутсиясига таҳдиди ва шариатга асосланган давлат тузишни уюштиришда” айбланиб умрини 23 йилини қамоқда ўтказади. Айнан шу даврда у ўзига Бадиуззамон (арабча- замоннинг зўри, беназир) лақабини олиб, Қуръони карим оятларининг шарҳлари ва дидний кўрсатмаларда иборат “Рисолаи Нур” куллиётини ёзиб тагатади. “Нурчилик” ҳукумат тақиб қилингани учун асар 1954-йилгача бирор-бир нашриётда чоп этилмай, “Нурчилик” ҳаракати фаоллари томонидан қўлда кўчирилиб халқ орасида махфий тарқатилади. Бундан ташқари Саид Нурсийнинг “Кастамону лахикаси”, “Земъалар”, “Генчлик реҳбери”, “Калимот”, “Ламъалар”, “Шуаълар”, “Асои Мусо”, “Маснавийи Нурия”, “Ишоротул Иъжоз”, “Тарихчаи Ҳаёт” номли китоблари “Нурчилик”ни тарғиб қилишда асосий қўлланмалардан ҳисобланади. Нурчилик оқимининг асл мақсади мавжуд ҳокимият учун қарши чиқувчи ўта

_______________________________________________________________________________________________________
Диний бағрикенглик ва мутассиблик.37-бет. Ўзбекистон Мусулмонлари Идораси. Тошкент 2007 – йил. Ўзбекистон телеведенияси
Айдарбек Тулепов. “Ислом ва Ақидапараст оқимлар” 222-223-бетлар. Иккинчи нашр. Тошкент 2013-йил.

48
диний мутассиб кишиларни тарбиялашдан иборат бўлиб, Саид Нурсий ўз тарафдорларини кенгайтириш мақсадида ўз қарашларини диний шиорлар ортига беркитади. Секта тарихи 1945-йилдан тўғрироғи Саид Нурсий Туркияда ўзининг 4 та тамоилидан иборат консепсиясини эълон қилганидан бошланади. Бу тамоиллар қуйидагича эди.

1-Ислом Туркиянинг давлат дини деб эълон қилиниши, Қуръон эса конститутсиянинг асосини ташкил этиши лозим
2-Дунёвий давлат фақат ижро этиш ва мудофа қилиш вазифаларини бажариши керак.
3-Ҳукуматни махсус руҳоний шахслар кенгаши назорат қилиши лозим.
4-Мамлакат мусулмонлар дунёсининг бир қисмига айлантирилиши шарт ва Христианлар дунёси билан ҳар қандай мулоқотга чек қўйилиши лозим.
Бу тамоиллар замирида экстремистик қарашлар нақадар кескин эканлиги яққол кўриниб турибди. Бунинг оқибатида миллатлар, динлар ўртасида низо адоват олови аланга олиши шубхасиз, Саид Нурсий ўзининг экстремистик қарашларини кенг тарғиб қилгани, адоватга ундагани, динлар аро низо келтириб чиқаришга урингани ва Туркиянинг Конститутсиявий тузумига қарши ҳатти -ҳаракатлари учун 23-йил қамоқ жазосига ҳукм қилинди. Саид Нурсий 1960-йил 23-март куни вафот этади ва Уфа шаҳрида дафн эътилади. Аммо унинг қабри зиёратгоҳга айланиб, “Нурчилик”нинг янада кучайиб кетишидан ҳавфсираган расмийлар тўрт ойдан кейин унинг қабрини очиб, ҳокини номалум манзилга олиб бориб кўмадилар. Шу сабабли ҳозиргача унинг кўмилган жойи маълум эмас.
Унинг вафотидан сўнг, “Нурчилар” ҳаракати еттита йўналишга бўлиниб кетади. Улар “Фатҳулла Гулен” ёки “Фатҳуллачилар”, “Янги Осиё” (раҳбари Меҳмет Кутлулар), “Янги насл” (раҳбари Меҳмет Биринжи), “Мед Зеҳра” (раҳбари Сиддиқ Дурсун), “Ажзи Менди” (раҳбари Муслим Гундуз), “Шура” (раҳбари Меҳмет Киркинжи) ва “Язижи” (раҳбарлари Хусрав Алтинбаҳак ва Саййид Нурсий эртукр) каби йўналишлари мавжуд. “Нурчилик”ни тармоқларга бўлиниб кетиши Саид Нурсий ғояларига турлича қибати эди. Айни пайтда, бу ҳар бир тармоқнинг маълум бир соҳага ихтисослашувини ҳам келтириб чиқарди. Шу келиб чиқиб тасодифийдек туюлган тармоқлашув ортида ҳаракат фаолияти ва таъсир доирасини кенгайтириш стратегияси ётганини англаш мумкин. Нурчиликни нисбатан кенг тармоқ отиб бориши ҳақида гап кетар экан, бунинг бош сабаби сифатида, энг аввало, ҳаракат ғоялари ва фаолиятига Туркия жамиятининг ўзида зиддиятли муносабатда бўлиб келинаётганини такидлаб ўтиш лозим.
_______________________________________________________________________________________________________
Диний бағрикенглик ва мутассиблик. Ўзбекистон Мусулмонлари Идораси. Тошкент 2007 – йил. Ўзбекистон телеведенияси махсус корсатуви Айдарбек Тулепов. “Ислом ва Ақидапараст оқимлар” 219-220-221-бетлар. Иккинчи нашр. Тошкент 2013-йил.
49