Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

Nazorat savollari 
1. Salbiy tashqi ta'sirlar qanday aks etadi? 
2. Davlat tashqi ta'sirlarni qanday tartibga soladi? 
3. Tranzaksiya xarajatlari haqida tushuncha bering. 
4. Kruz - Stigper teoremasi har doim ham qo'llaniladimi? 
5. Sof ijtimoiy va sof xususiy ne‘matlar o'rtasida qanday farq bor? 
6. Ijtimoiy ne‘matlarning maqbul miqdori qanday aniqlanadi? 
17. BOZOR IQTISODIYOTINING INSTITUTSIONAL ASOSLARI 
17.1. Mulk huquqlari va uning tuzulishi. Transaksion harajatlar 
Transaksion yoki operatsiyalar harajati bu tovarlar almashuvi sohasidagi 
harajatlardir. Ushbu harajat Ronald Kouz tomonidan 1930 yillarning boshlarida 
kiritilgan. 
Transaksion harajatlar quyidagi besh ko‗rinishda bo‗ladi: 
1. Axborot qidirish harajati; 
2. Muzokara olib borish va shartnoma tuzish harajati;
3. O‗lchash harajatlari; 
4. Mulk egasi huquqini himoya qilish va spetsifikatsiya harajatlari; 
5. Opportunistlik harakat harajatlari. 
Axborot qidirish harajati bozordagi axborotning asimmetrik holati bilan 
bog‗liq. Haridorlarni, sotuvchilarni qidirib topish ma‘lum harajat bilan bog‗liq. 
Axborotlarni aniq va to‗liq bo‗lmasligi ortiqcha harajatlarga olib keladi, ya‘ni tovar 
muvozanat narxdan yuqori yoki past narxda sotib olinadi. 
Muzokara olib borish va shartnoma tuzish harajatlari, ushbu shartnomalarni 
tuzish uchun ketgan vaqt, resurslar, savdo-sotiqni huquqiy rasmiylashtirish bilan 
bog‗lik harajatlardir. 

---

363 
O‗lchash bilan bog‗lik harajatlar, asosan o‗lchash asboblari uchun hamda 
o‗lchash uchun sarflangan harajatlar bilan bog‗liq. Ko‗p hollarda o‗lchash jarayoni 
qiyin kechadi. Masalan, tovar sifatini baholash, ishga qabul qilinadigan ishchining 
malakasini baholash. 
Mulk egasini himoya qilish va spetsifikatsiya harajatlari ko‗pincha ishonchli 
huquqiy himoya yaxshi yo‗lga qo‗yilmagan joylarda vujudga keladi. Bunday 
joylarda iqtisodiy sub‘ektlar huquqining buzilishi kuchayadi. Huquqlarni joyiga 
qo‗yish uchun vaqt, mablag‗ sarflanadi. 
Opportunistik harakatlari harajatlari ham axborotning asimmetrikligi bilan 
bog‗lik. Opportunistik harajat deb, sherik hisobidan foyda olish maqsadida 
shartnomada kursatilgan shartlarni bajarishdan voz kechadigan shaxslar harakatiga 
aytiladi. 
Shunday qilib, transaksion harajatlar tovarlar almashishi jarayonigacha, 
almashish jarayonida va almashishdan keyingi davrda vujudga keladi.