Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

12.3-rasm. Ishchi kuchiga talab bilan ish haqi o‘rtasidagi bog‘liqlik. 
(12.1) va (12.3) tenglikdan foydalanib quyidagi munosabatni yozamiz. 
tenglikning ikkala tomonini chekli mahsulot 
ga 
bo‗lamiz. Natijada quyidagini olamiz:
.
(12.4) 
(4)- munosabatning chap tomoni ish haqi stavkasining bir birlik mahsulot 
ishlab chiqarish uchun ketgan mehnat sarfiga ko‗paytirilganiga teng, ya‘ni bu 
ishlab chiqarishning chekli xarajatidir.
Tarmoq bo‗yicha mehnat bozorini ko‗rib chiqamiz. Umumiy bozor talabi 
tarmoqdagi firmalar talablari yig‗indisi bilan aniqlanadi (12.4-rasm). 
DT
L
=MRP
L
=
∑( )
Umumiy taklif takliflar yig‗indisidan iboratdir. 
S
TL
=
∑( )
Bu yerda
= W, i-ishchi uchun sarflanadigan qo‗shimcha xarajat, ya‘ni, 
ish haqi. 
MC
MR

W
MR
MP
MRP
L
L



L
MP
L
MP
W
MR

MRC
Q
L
W




W
W
1
W
0
W
2
L
L
2
L
0
L
1

---

295 
 
 
12.4-rasm. Tarmoq mehnat bozori. 
Mehnat qilish va dam olish o‘rtasidagi bog‘liqlik.
Har bir ishchi oldidagi 
masala, bu qancha ishlab, qancha dam olish muammosidir. Agar sutkada 24 soat 
bo‗ladigan bo‗lsa, ishchi 24 soat ishlasa, u M so‗mga teng bo‗lgan maksimal 
daromad olish mumkin (12.5-rasm).
 
 
 
12.5-rasm. Ish vaqti va dam olish o‘rtasidagi bog‘liqlik 
Agar u ishlamasa, uning maksimal dam olishi bir sutkaga, ya‘ni, 24 soatga teng 
bo‗ladi va uning daromadi nolga teng. Ishchining "daromad va bo‗sh vaqti" 
byudjet chizig‗ini chizig‗i orqali ifodalash mumkin. Ma‘lumki, ishchi har doim 
sutkasiga 24 soat ishlayvermaydi. Tabiiyki, ishchining ish vaqti chegaralangan 
bo‗ladi, u ma‘lum vaqt dam olib, o‗zining ishlash qobiliyatini tiklash kerak bo‗ladi. 
Bundan tashqari, dam olish uni ma‘naviy o‗sishini ta‘minlaydi. Demak, ishchi 
ma‘lum vaqt ishlab, ma‘lum miqdorda naf olsa (daromad olsa), u ma‘lum vaqt dam 
olganda ham qandaydir naf oladi (ma‘naviy o‗sish, zavqlanish). Demak, ishchini 
S
TL
=

(MRC)
i
W
E
D
TL
=

(MRP)
i
W
e
L
e
L
Daromad 
so’m 
Bir sutkadagi ish vaqti 
soat-kun
Ì
N
0
24

---

296 
qancha vaqt ishlab, qancha vaqt dam olishi kerakligi to‗g‗risidagi masalani 
quyidagicha qo‗yish mumkin: 
Ishchining ishlash vaqti va dam olish vaqtidan bog‗liq naflik funksiyasini 
quyidagicha yozamiz: 
U=U(t,T) 
(12.5) 
bu yerda - naflik funksiyasi; - dam olish vaqti; - ish vaqti. 
Demak, ishchi sutkadagi 24 soatni ish vaqtiga va dam olish vaqtiga shunday 
taqsimlashi kerakki, natijada u maksimal naf olsin: 
U=U(t,T)
.
(12.6) 
Quyidagi shart bajarilganda: 
t+T
. 
(12.7) 
Ushbu masalaning optimal yechimini grafik orqali aniqlaymiz (12.6-rasm).