Mikroiqtisodiyot

 

Mahsulot 

turi 

 

O’lchov 

birligi 

Davrlar bo’yicha ishlab chiqarish hajmi. 

Birinchi yilda. 

2 yil 

3 yil 

1 

kvartal 

2 

kvartal 

3 

kvartal 

4 

kvartal 

1yarim 

yillik 

2yarim 

yillik 

yillik 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ishlab chiqarish rejasi ko’rsatilgandan so’ng xarajatlar tahlili qilinadi. 

Xom-ashyo 

Nomi 

Bir birlik mahsulot uchun 

xarajatlar 

Jami xom-ashyo 

sarfi 

narxi 

miqdori 

qiymati  miqdori 

qiymati 

 

 

 

 

 

 

 

 

Korxonaning foydasini aniqlash uchun 

 

 

 

N 

 

 

Ko’rsatgichlar 

Yillar 

1-yil 

2 

yil 

3 

yil 

4 

yil 

5 

yil 

1 

kv 

2 

kv 

3 

kv 

4 

kv 

1 

Sotuv  hajmi 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 

Sotuv xarajatlari 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 

Reklama 

xarajatlari 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 

Bank foizi 

 

 

 

 

 

 

 

 

5 

Ishlab chiqarish 

Xarajatlari 

 

 

 

 

 

 

 

 

6 

Yalpi  daromad 

 

 

 

 

 

 

 

 

7 

Jami xarajat 

 

 

 

 

 

 

 

 

8 

Foyda 

 

 

 

 

 

 

 

 

9 

Soliqlar 

 

 

 

 

 

 

 

 

10 

Sof foyda 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

68 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Biznes rejaning bu bo’limi oldingi bo’limdagi xulosalarni tahlil  natijalarini 

umumlashtiruvchi bo’lib, u biznes rejangizning o’zagi bo’lib hisoblanadi. 

      Albatta bu bo’limni tuzishda  sizga malakali buxgalter maslahati kerak 

bo’ladi. 

Avvalambor siz aktivlaringiz va passivlaringizni  solishtirib balansingizni tuzing. 

    Quyidagi hujjatlarni o’rganib tahlil qilib  chiqish lozim. 

1.  OPERATIV  REJA:-- bu hujjat marketing bo’limi  xodimlari tomonidan 

tuzilib, unda har bir davr ichidagi natijalarni ko’rsatib beradi( firma bilan 

Tovar munosabatlari, har bir Tovar  bo’yicha) 

2.  DAROMADLAR VA XARAJATLAR  REJASI –korxonaning iqtisodiyot 

bo’limida  tuzilib, bu  hujjatda  har  bir  mahsulot  turi   qancha  foyda  

berishi  aniqlanadi. 

3.  PUL  OQIMLARI  REJASIDA – pul  mablag’larining kelishi va  

sarflanishi to’g’risidagi  hisobotlar, ya’ni  yalpi  daromad  hisoblanadi,  

undan qilingan xarajatlar chegirib tashlanadi. 

Bu reja sizning tashkilotingizning  likvidligini aniqlash imkonini  beradi. 

Tashkilot likvidligi deganda biz tashkilotning o’z vaqtida  qarzlarini to’lash 

qobiliyatini tushunamiz. 

4.  BALANS  tashkilotning  hisobot davridagi iqtisodiy va moliyaviy  

faoliyatlariga yakun yasaydi. Balans buxgalteriyada ishlab chiqiladi.  

5.  REALIZATSIYA  HAJMI  BO’YICHA  REJA-3 yil muddatga tuziladi. 

U siz egallab olmoqchi bo’lgan  bozor haqida  ma’lumot beradi. Bu rejani 

tuzishda birinchi yil  uchun har oyda, ikkinchi yil uchun kvartal bo’yicha, 

va uchinchi yilda bir yilniki  ko’rsatiladi. 

6.  DAROMADLAR VA XARAJATLAR  JADVALI – bu juda soda 

tuzilgan hujjat bo’lib, unda quyidagi ko’rsatkichlar ko’rsatib o’tilgan: 



  Tovarlarni sotishdan tushgan yalpi daromad. 



  Tovar ishlab chiqarish xarajatlari; 



  Foyda; 



  Jami ishlab chiqarish xarajatlari( har bir mahsulot bo’yicha); 



  Sof foyda; 

Moliyaviy hujjatlarning quyidagi  ko’rinishlari mavjud: 

1.  Tadbirkorning ish daftari. 

2.  Buxgalteriya balansi; 

3.  Foyda va zararlar to’g’risidagi hisobot; 

4.  Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot; 

5.  Buxgalteriya balansiga ilova. 

 

---

 

69 

Ilova №5 

 

GURUHLI  ISH  UCHUN TOPSHIRIQ 

 (1-

Guruh  uchun

) 

Kollejga tegishli bo’lgan hududdan xona ajratib kartoshkali va sasiskali 

perashki tayyorlash va  sotish  loyihasi  uchun  biznes reja tayyorlash. 

1. Loyihaning  muhitini o’rganib raqobatchilar tahlilini  bajaring. 

2.Korxona  strukturasini va  xodimlar miqdorini  tanlang. 

3.Mahsulotiz  uchun  marketing siyosatini  tanlang. 

4.Mahsulotingiz  uchun tovar belgisini tanlang 

5.Korxonangiz  xarajatlarini  tahlil  qiling. 

 

GURUHLI  ISH  UCHUN TOPSHIRIQ 

 (2-

Guruh  uchun

) 

Kollejga tegishli yer uchastkasida  issiqxona  barpo etish  loyihasi  uchun  

biznes reja tayyorlash. 

1. Loyihaning  muhitini o’rganib raqobatchilar tahlilini  bajaring. 

2.Korxona  strukturasini va  xodimlar miqdorini  tanlang. 

3.Mahsulotiz  uchun  marketing siyosatini  tanlang. 

4.Mahsulotingiz  uchun tovar belgisini tanlang 

5.Korxonangiz  xarajatlarini  tahlil  qiling. 

 

GURUHLI  ISH  UCHUN TOPSHIRIQ 

 (3-

Guruh  uchun

) 

Kollejdagi  bog’da  mavjud  bo’lgan  ho’l  mevalardan  sok  tayyorlash. 

1. Loyihaning  muhitini o’rganib raqobatchilar tahlilini  bajaring. 

2.Korxona  strukturasini va  xodimlar miqdorini  tanlang. 

3.Mahsulotiz  uchun  marketing siyosatini  tanlang. 

4.Mahsulotingiz  uchun tovar belgisini tanlang 

5.Korxonangiz  xarajatlarini  tahlil  qiling. 

 

 

GURUHDA  ISHLASH QOIDASI: 

 

1.Bir-birini fikrini hurmat  qilish. 

2. Boshqa  komandaning  chiqishini  hurmat  bilan tinglash.  

3. Komanda  bilan  bir maqsad  uchun  hamjihatlikda  ishlash.  

4. «Biz bir  kemadamiz, birga  chiqamiz  yoki  birga cho’kamiz»  shiori ostida  ishlash. 

 

TOPSHIRIQNI  BAJARISH  YO’RIQNOMASI

. 

 

1.Guruh sardorini tanlang. 

2. Guruh sardori boshchiligida jamoa  a’zolari orasida topshiriqni taqsimlang. 

---

 

70 

3.Jamoa  a’zolari  tayyorlayotgan  ma’lumotlarning  to’g’riligiga  ishonch hosil qiling.. 

4. Ma’lumotlar tayyor bo’lgach taqdimotga tayyorlang.. 

5.Ma’lumotlar yig’ib, topshiriqni bajarish uchun 20 daqiqa, taqdimot uchun 5 daqiqa vaqt. 

 

 

GURUH   SARDORINING  VAZIFALARI. 

 

5.  Guruh faoliyatini maqsadli  yo’naltirish. 

6.  Guruh  a’zolari orasida  topshiriqni  taqsimlash. 

7.  Har  bir  guruh a’zosiga taqsimlangan vazifani  bajarilishini kuzatish. 

8.  Guruh ishi natijalarini taqdimotini tashkil etish. 

 

Ilova №6 

NAZORAT  SAVOLLARI: 

1.  Biznes reja bo’limlarini sanab  o’ting; 

2. 

Biznesingiz uchun  personalni tanlash va  strukturani  belgilashda 

nimalarga e’tibor berish lozim?

 

3. 

Biznes reja uchun  bozorni tahlil qilishda nimalarga e’tibor berish lozim?

 

4. 

Bozor  segmenti deganda  nimani tushunasiz?

 

5. 

Bozor sig’imi  bu  nima?

 

6.  Assosrtiment siyosati qanday amalgam oshiriladi? 

7.  Tovar hayoti deganda nimani tushunasiz? 

8.  Tovar belgisi, Tovar markasi, Marka nomi,  Marka belgisi haqida 

tushunchaga egamisiz? 

9.  Servis xizmat strategiyasi nima? 

    10.Korxona xarajatlarini qanday aniqlaysiz.? 

    11.Korxonangiz daromadini  qanday  rejalashtirasiz?   

 

ADABIYOTLAR    RO’YXATI:

 

1.Salimov.B.T Hamdamov.S, O’Roqov Sаlimоv.B.T, Hаmdаmоv.S, O’Rаqоv.N.I . 

MikRoiqtisodiyot.”Ijod dunyosi” nashRiyoti 2003 yil. 

2.EgambeRdiyev.E MikRoiqtisodiyot. «Ilm ziyo» nashRiyoti. Toshkent-2005 

     3.XudoybeRdiyev.Z,  Homitov.K    TadbiRkoRlik  va  biznes    asoslaRi.  Toshkent  -

2009yil. 

     4.ShakaRov.A.B 

AbdukaRimov.F.B. 

TyRdibekov.H.I, 

“MikRoiqtisodiyot”  

Toshkent 2009 yil. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

71 

8- mavzu

. 

Ishlab chiqarish jarayoni va uni tashkil etish bo’yicha  amaliy  mashg’ulot. 

 

 O’quv  mashg’ulotining  o’qitish texnologiyasi  modeli. 

Vaqti – 80 daqiqa 

 O’quvchilarr soni: 30 nafar 

O’quv  mashg’uloti  shakli va  turi:  

Kombinatsiyalashgan amaliy o’quv mashg’uloti 

O’quv mashg’ulotining tuzilishi: 

1. Ishlab chiqarish jarayoni va uning tarkibi. 

2. Ishlab chiqarishni  tashkil etish  turlari va uni  

takomillashtirish. 

3. Ishlab chiqarish omillari  va ularning  

birikishi. 

 

O’quv  mashg’ulotining maqsadi: 

Talabalarning ishlab chiqarish jarayonini va uni  tashkil etish  usullari va shakllari 

bo’yicha bilimlarini tizimlashtirish, ishlab chiqarish omillarining birikishi tartibi bo’yicha 

amaliy ko’nikma berish.   

Pedagogik vazifalar: 

- ishlab chiqarish jarayoni  va uni tashkil 

etish bo’yicha bilimlarini 

tizimlashtiradi. 

- ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish 

turlari va shakllari bo’yicha bilimlarini 

mustahkamlash 

- ishlab chiqarish omillari va ularning 

birikishi tartiblari bo’yicha  amaliy 

ko’nikma berish , 

- topshiriqlarni bajarish bo’yicha 

yo’riqnomalar bilan tanishtirish. 

 

O`quv faoliyatining natijalari: O’quvchi: 

- ishlab chiqarish jarayoni  va uni tashkil etish 

bo’yicha bilimlarini mustahkamlaydi. 

- ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish turlari 

va shakllari bo’yicha bilimlarini ko’rsatadi, 

- ishlab chiqarish omillari va ularning birikishi 

tartiblari bo’yicha  amaliy ko’nikmaga ega 

bo’ladi , 

- topshiriqlarni bajarish bo’yicha yo’riqnomalar 

bilan tanishtiradi.. 

 

 

O’qitish metodlari 

Toifalash jadvali, VENN diagrammasi 

musobaqa,   vaziyatli topshiriqlar, taqdimot.   

O’quv faoliyatini tashkil etish shakllari  Jamoaviy, guruhiy va individual. 

O’qitish vositalari: 

 Topshiriqli tarqatma va organayzerlar. 

O`qitish shart-sharoiti 

O’quv  mashg’ulotini o’tkazish uchun yetarli 

jihozlangan  xona. 

Qaytar aloqaning usul va vositalari 

Og’zaki nazorat:savol-javob.    

 

O’quv  mashg’ulotining  texnologik xaritasi   

Ish 

bosqichlar  

va  vaqti 

Faoliyat mazmuni 

                         O’qituvchi 

       o’quvchi   

1-bosqich. 

O’quv 

mashg’uloti

ga kirish 

 (5  daq.) 

Tashkiliy qism: 

1.O’quvchilarning  mashg’ulotga  tayyorgarligi  va  

davomatini  tekshiradi. 

                

Mashg’ulotga 

tayyorlanadilar. 

 

---

 

72 

2-bosqich. 

Asosiy  

qism.  

 (70 daq)  

 

Tayanch bilimlarni faollashtirish: 

1.Uyga  berilgan vazifani   nazorat qiladi hamda o’tilgan 

mavzu bo’yicha o’quvchilarga    savollar beradi, ularni  

baholaydi.  (Ilova №1) 

Maqsad  va  vazifani  belgilanishi: 

2.Mashg’ulot  nomi,tuzilishi, maqsad  va  kutilayotgan  

natijalar, baholash mezoni   bilan tanishtiradi, yozib  

olishlarini aytad. (Ilova №2) 

O’quvchilar bilimini faollashtirish: 

3. Yangi  mavzu  bo’yicha  savol-javob  qilish  orqali  

bilimlarni faollashtiradi. (Ilova №3) 

Yangi o’quv materiali bayoni: 

4.Mavzuga oid  asosiy tushunchalarni yetkazadi  va 

ushuncha beradi

.

 (Ilova №4) 

5.Har bir talabani  mavzuga  oid  VENN diagrammasini  

bajarishni  vazifa beradi, mavzu bo’yicha  topshiriqni va  

yo’riqnomasini  beradi  (Ilova №5)  

6.Har bir talabani  mavzuga  oid  uchta korxona  misolida 

asosiy va yordamchi  jarayonlarni ajratib ko’rsatishi va  

shu korxonalarda bu jarayonlarning  mexanizatsiya 

lashganlik darajasini tahlil qilishi lozim.  (Ilova №6)  

Yangi  o’quv  materialini   mustahkamlash: 

1.Mavzuni  mustahkamlash  uchun  mavzuga oid   

savollarni beradi  (Ilova №7) 

2. Mavzu bo’yicha  musta’qil ish sifatida  mavzuga oid  

moddiy ashyoviy va shaxsiy insoniy omillarni korxonalar 

misolida ajratib ko’rsatadi va  ularning birikishini tahlil 

qiladi. (Ilova №8) 

 

 

Uy vazifasini  

taqdim etadi 

Savollarga javob 

beradilar. 

Mavzu  nomi va 

rejasini yozib 

oladilar, baholash 

mezoni bilan 

tanishadilar. 

Diqqat  qiladilar. 

Savollarga javob 

beradilar. 

Yozadilar hamda 

tinglaydilar.   

VENN 

diagrammasini 

daftarda bajaradi  

va taqdim qiladi 

Tahlil qiladi va   

taqdimot qiladi. 

 

 

Savollarga javob 

beradilar. 

Musta’qil ishni 

bajaradi  va 

taqdimot qiladi. 

3- bosqich. 

Yakuniy  

bosqich.  

(5 min) 

Mashg’ulot yakuni: 

1.Faol  ishtirok  etgan  o’quvchilarni  baholaydi  va  

rag’batlantiradi.  

2. Uyga vazifa sifatida kichik guruhlarga birlashgan holda 

korxona ochish g’oyasini tuzish va bu korxonasida    ishlab 

chiqarish omillarini tahlil qiladi.

.  

 

Baholari bilan 

tanishadilar. 

 

 Uyga vazifani 

yozib oladi. 

 

 

TAYANCH    SO’Z   VA  IBORALAR: 

 Ishlab chiqarish, ishlab chiqarish jarayoni, asosiy ishlab chiqarish, yordamchi ishlab 

chiqarish, mexanizatsiyalashgan, mexanizatsiyalashmagan, qisman mexanizatsiyalashgan, 

ishlab chiqarishni tashkil etish turlari, ishlab chiqarishni tashkil etish prinsiplari, ishlab 

chiqarish omillari, shaxsiy insoniy omillar, moddiy ashyoviy omillar. 

 

Ilova №1 

NAZORAT    SAVOLLARI: 

-  Korxona strukturasi haqida  tushuncha bering 

- Korxona xodimlarini tanlash sababini  ko’rsating, 

 - xodimlarni  boshqarish  prinsiplarini  ko’rsating 

- Bozorni o’rganish, bozor tahlili.ni tushuntiring. 

---

 

73 

- Korxonanig marketing siyosati  va tovar siyosati  haqida  tushuncha bering. 

 - Rejalashtirilgan  foyda, xarajatlar tahlili.bo’limi  haqida  aytib bering,. 

 - Moliyaviy reja va moliyaviy    hujjatlarni tavsiflang 

 

Ilova №2 

BAHOLASH   MEZONI: 

 

№ 

 

Ko’rsatkichlar 

Ballar 

2 

(a’lo) 

1 

(q-li) 

0 

(q-siz) 

1  Darsdagi faolligi 

 

 

 

2  Darsda  o’quv qurollarining mavjudligi 

 

 

 

3  1 topshiriqni to’gri bajarganligi 

 

 

 

4  2 topshiriqni to’g’ri  bajarganligi 

 

 

 

5  Taqdimotda qatnashganligi 

 

 

 

6  Mustaqil  ishni  to’g’ri  bajarganligi 

 

 

 

 

 

 

Ilova №3 

FAOLLASHTIRUVCHI SAVOLLAR: 

 

1.Ishlab chiqarish  jarayoniga  ta’rif bera  olasizmi? 

2.Asosiy va yordamchi  ishlab chiqarish jarayonlari  haqida  ma’lumotga  egamisiz? 

3.Yakka tartibda , seriyali  va yalpi ishlab chiqarishni  tushuntira olasizmi?  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ilova №4 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ISHLAB  CHIQARISH  

JARAYONI. 

Asosiy  ishlab  chiqarish  

jarayoni. 

Yordamchi  ishlab  

chiqarish  jarayoni. 

ISHLAB CHIQARISH- mehnat  vositasi ishlab  chiqarish quroli va jonli  

mehnat  yig’indisidan iborat bo’lgan jarayon  bo’lib, xom-ashyodan tayyor 

mahsulot yaratish jarayoni.ishlab chiqarish jarayoni: 

 

---

 

74 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ilova №5 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A

so

si

y

  

is

h

la

b

  

ch

iq

ari

sh

  

ja

ra

y

o

n

i.

 

 

Y

o

rd

am

ch

i 

 i

sh

la

b

  

ch

iq

ari

sh

  

ja

ra

y

o

n

i.

 

 

Mexanizatsiyalashmagan 

Qisman  mexanizat 

siyalashgan 

Mashinalashgan   

ISHLAB CHIQARISH 

JARAYONI TASHKILETISH 

SHAKLIGA  KO’RA 

Seriyalab  ishlab  

chiqarish

 

Yakka tartibda  

ishlab chiqarishda

 

Yalpi   ishlab 

chiqarish

 

YAKKA TARTIBDA  ISHLAB CHIQARISHDA 

 mahsulotlarni  

donalab  ishlab  chiqarishni amalga  ishiriladi  bu turning afzalliklari  

quyidagilar: 



 

Ishlab  chiqarilayotgan mahsulotning  ko’p  nomenklaturaga  

ega  ekanligi; 



  Ish  joyining texnologik  ixtisoslashuv  asosida tashkil  etilishi; 



  Universal  qurilmalardan  foydalanish; 



 

Qo’l  mehnatidan  foydalanishning  yuqoriligi; 



  Ishlab chiqarish  jarayoni davomining uzunligi; 



  Nazoratni avtomatlashtirishni  maqsadga  muvofiq emasligi; 



  Sifatni  nazorat qilishda  statistic usullardan foydalanish 

imkoniyati  yo’qligi; 



  Jonli  mehnat sarfi  yuqoriligi va boshqalardan iborat. 

 

---

 

75 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ilova №6 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ISHLAB CHIQARISH 

OMILLARI 

MODDIY  ASHYOVIY 

SHAXSIY INSONIY 

SERIYALAB  ISHLAB  

CHIQARISH

da  bir  turdagi  

mahsulotlar katta(yirik)