Mikroiqtisodiyot

Ishlab chiqarish samaradorligi — korxona miqyosida iqtisodiy faoliyat, iqtisodiy dasturlar va tadbirlarning foydali natijalar berishi, olingan iqtisodiy samaraning muayyan qiymatga ega boʻlgan resurslarni qoʻllagan holda eng yuqori ishlab chiqarish hajmiga erishishga sabab boʻlgan ishlab chiqarish omillari, resurslar sarflariga nisbati bilan tavsiflanadi. Ishlab chiqarish samaradorligi korxona faoliyatining yakuniy natijasini koʻrsatadi. Miqdoriy jihatdan ishlab chiqarish samaradorligini mahsulot ishlab chiqarish uchun sarf qilingan mehnat miqdori bilan oʻlchash mumkin, lekin mehnat sarfini aniq oʻlchash ancha qiyin. Shu sababli, ishlab chiqarish samaradorligi mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligi; ishlab chiqarish vositalaridan va kapitaldan foydalanish samaradorligi koʻrsatkichlari bilan aniqlanadi. Korxonalarda ishlab chiqarish samaradorligining umumlashgan koʻrsatkichi tovar ishlab chiqarish surʼatlarining oʻsishi hisoblanadi, undan tashqari puldagi harajatlar birligiga toʻgʻri keladigan mahsulot hajmi, balans foydaning asosiy va aylanma fondlar yigindisiga nisbati, toʻla tannarx koʻrsatkichlari muhim ahamiyatga ega. Mehnat unumdorligining oʻsishi surʼatlari, mehnatni tejash va mahsulot hajmi oʻsishida mehnat unumdorligi hissasi kabi koʻrsatkichlardan ham foydalaniladi. Ishlab chiqarish samaradorligi texnik samaradorlik (ishlab chiqarish hajmi), iqtisodiy samaradorlik (mehnat unumdorligi, mehnat resurslari, asosiy fondlar, aylanma resurslar), ijtimoiy samaradorlik (moddiy resurslar, foyda) hisobiga shakllanadi.

Ishlab chiqarish samaradorligini hisoblashdan maqsad samaradorlikka nimalar hisobiga erishilganini aniqlash va yana qanday omillar evaziga uni oshirish mumkinligini belgilashdan iborat

67. 
    Uzoq muddatli davrda ishlab chiqarish xususiyatlari nimadan iborat?
    

Uzoq muddatli oraliqda firma o`z kapitali hajmini o`zgartirishi, ya′ni ishlab chiqarish quvvatini o`zgartirishi mumkinligi firmaga ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga imkon beradi. Firma ishlab chiqarish xarajatlarining qanday o`zgarishi ishlab chiqarish masshtabi samaradorligining o`sishi, o`zgarmasligi va kamayishi bilan aniqlanadi. Yana shuni eslatib o`tish kerakki, firmaning uzoq muddatli oraliqdagi faoliyatini tahlil qilganimizda uning o`rtacha xarajatlari muhim ahamiyat kasb etadi. Faraz qilaylik, firmaning ishlab chiqarish jarayonida barcha ishlab chiqarish hajmlari uchun o`zgarmas masshtab samarasiga ega. Bunda ishlab chiqarish omillari sarfi ikki barobar oshganda ishlab chiqarish hajmi ham ikki barobarga o`sadi. Demak, ishlab chiqarish hajmi oshgani bilan o`rtacha ishlab chiqarish xarajatlari o`zgarmaydi.

68. 
    Resurslarning о‘rin almashtirish normasi deganda nimani tushunasiz?
    

Mahsulotlar ishlab chiqarish uchun bevosita ta’sir etadigan omillar (resurslar) tо‘g‘risida fikr yuritar ekanmiz, ularning о‘rin almashtirish normasi tо‘g‘risida ham fikr yuritishimiz lozim. Ma’lumki, korxonalarda ishlab chiqariladigan mahsulotni kо‘paytirish uchun ikkala omilning (kapital, mehnat) bir meyorda kо‘paytirish, keyingi ularni bittasini oshirish lozim bо‘ladi.

Grafik shaklida buni quyidagicha ifoda etish mumkin.

Bu tasvirda mahsulot ishlab chiqarishni kо‘paytirish uchun omillarni hohlagan mutanosiblikda о‘zgartirish mumkinligi ifoda etilgan. Chunonchi, Q - miqdordagi mahsulot ishlab chiqarish uchun faqat kapitaldan (A nuqta), faqat mehnatdan (S nuqta) yoki ikkala omildan (V nuqta) foydalanish mumkin. Masalan, paxtani faqat mashinada, yoki ikkalasidan foydalanilgan holda terish mumkin

69. 
    Korxona hajmi samarasi tushunchasi qanday amaliy ahamiyatga ega?