Miftahu-l-ulum

Tadqiqot obyekti va predmeti. Tadqiqotning obyektini Sakkokiyning “Miftahu-l-ulum” asari tashkil etsa, predmetini ushbu asarda keltirilgan arab tili sarf va navhiga oid nazariy qarashlari tashkil etadi.
Tadqiqot maqsadi va vazifalari. Ushbu magistrlik dessirtatsiyasida Sakkokiyning “Miftahu-l-ulum” asarini grammatik va sintaktik tahlilini ochib berishni maqsad qilindi.
Magistrlik desertatsiyasida quyidagi vazifalar oldinga qo‘yildi:
Sakkokiyning “Miftahu-l-ulum” asarini qo‘lyozma va toshbosma manbalarini o‘rganish;
“Miftahu-l-ulum” asarida ishtiqoqning ilmiy talqinlarini asoslash;
fe’ldan yasalgan ismlarning leksik-semantik xususiyatlarini yoritish;
turlanmaydigan so‘zlarning sintaktik xususiyatlarini talqin qilish;
ismlarga va fe’llarga ta’sir qiluvchi yordamchi so‘zlar va ularning sintaktik vazifalarini asoslab berish hamda xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish.
Ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
Sakkokiyning “Miftahu-l-ulum” asarini Sibavayhining “al-Kitab”, Mahmud Zamaxshariyning “al-Unmuzaj” asarlariga o‘xshash va farqli jihatlarini yoritgan holda “Miftahu-l-ulum”da sintaktik o‘zgarish sabablarining bayoni bilan bog‘liq yangi masalalarning kiritilgani, mavzularning mantiqiy yondashuvi asosida nomlanishi va til qoidalarining ketma-ketligi kabi o‘ziga xos tomonlari ochib berilgan.
Ishtiqoq (so‘z yasalishi)ning tizimli qoidalarini ishlab chiqqanligini va buni olimlar qarashlariga muvofiq ekanligi asoslangan.
Fe’llardan yasalgan ismlarning boshqa tilshunoslardan farqli jihatlari ochib berilganligi, so‘z yasash jarayonida sodir bo‘ladigan tovushning tushishi, ortishi, almashinishiga oid morfologik hodisalar asoslab berilgan.
Boshqa tilshunoslardan farqli ravishda Sakkokiyning “Miftahu-l-ulum” asarida sintaktik jihatdan o‘zgarmaydigan so‘zlarni o‘n to‘rtta turi ochib berilganligi misollar orqali dalillab berilgan.
Sakkokiy boshqa olimlarning asarlarida uchramaydigan “asar (so‘z oxiridagi sintaktik o‘zgarish, الأثر)”, “qabul qiluvchi (gap tarkibida sintaktik o‘zgaruvchi bo‘lak, القابل)”, “fa’il” (muayyan sintaktik vazifa bajaruvchi, الفاعل)” kabi grammatik atamalarni ilk bora o‘zining “Miftahu-l-ulum” asarida qo‘llaganligi ochib berilgan.