Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
135
Joriy etilgan narsalar (muhdasat) ikki xil bo‘ladi. Ulardan biri Qur'on matni, yoki 
Sunnatga yoxud ilk musulmonlarning asarlariga va yoki musulmonlarning murosa 
(ijmo) siga zid keladi: u "noto‘g‘ri yo‘lga boshlash bid'ati" (bid'at dalolat)dir. Ikkinchi 
narsa esa yaxshi bo‘lib, o‘sha mo‘‘tabar narsalarning birortasiga ham zid kelmaydi: u 
"qoralab bo‘lmaydigan bid'at" (bid'ati g‘ayr mazmuma) dir
[488]
. 
Klassik ulamolarning deyarli barchasi bid'atning maqbul va nomaqbul ko‘rinishlari 
o‘rtasidagi asosiy tafovutni tan oladi. Masalan, Al-Izz ibn Abdulsalom (islom tarixining 
5-6 yoki ulkan mujtahidlaridan) shunday ulamolardan biridir. Unga ko‘ra, bid'atlar 
shariatning 5 ta aksiologik yo‘nalishi - majburiy (
vojib
), tavsiya qilingan (
mandub
), 
ijozat berilgan (
muboh
), qoralanuvchi (
makruh
) va taqiqlangan (
harom
) - ichiga
kirib ketadi
[489]
.
Ibn Abdusalom "majburiy bid'at" kategoriyasiga oid qilib quyidagi misollarni keltiradi: 
Qur'on va islom qonunini yo‘qolib ketishidan qo‘rqib, yozuvda qayd etib qo‘yish, 
Qur'ondagi ziddiyatlarni hal etish uchun arab sarfu nahvini o‘rganish va mo‘‘tazilalarning 
da'volarini rad etish uchun falsafiy ilohiyotshunoslik (
kalom
)ni rivojlantirish.
Ikkinchi kategoriya «tavsiya qilingan bid'at»dir. Ulamolar ushbu yo‘nalishga madrasalar 
qurish, islomning yaxshilikka undovchi jihatlari xususida kitoblar yozish, arab 
tilshunosligini sinchiklab o‘rganish singari faoliyat turlarini kiritadi.
Uchinchi kategoriya «ijozat berilgan» yoki «betaraf bid'at»dir. Unga unni elash va 
Madinada ma'lum bo‘lmagan turli uslublarda uylar qurish singari faoliyat turlari kiradi.
To‘rtinchi kategoriya «qoralanuvchi bid'at»dir. Unga qurilayotgan masjidlar va Qur'onga 
haddan oshiq hasham berib yuborish kiradi.
Beshinchi kategoriya «taqiqlangan bid'at»dir. Unga noqonuniy soliqlar, malakasi va 
bilimi yetarli bo‘lmagan kishilarga qozilikni topshirib qo‘yish, Qur'on va sunnatning 
ma'lum printsiplariga zid keluvchi mazhablar va din amallari kiradi.
Bid'at turlarining yuqoridagi tarzda tasniflanishi shariat adabiyotiga xos bo‘lib, uni 
fiqhning to‘rttala ortodoksal maktabi ham tan oladi. Islom tafakkuri tarixida ikkita 
muhim istisno hol kuzatilgan: Ibn Hazm e'lon qilgan Zohiriy maktabi va hanbaliya 
maktabining Ibn Taymiya vakili bo‘lgan bir qanoti. Ibn Taymiya ushbu masalada klassik 
ijmoga qarshi boradi va bid'atning barcha shakllarini, yaxshi yoki yomon bo‘lishidan qat'i 
nazar, islomga xos emas, deb inkor etadi.
Nega endi bugungi kunda musulmonlar ishongan ko‘pgina narsalar islomda nomaqbul 
bid'at deb rad etilishi kerak? Bir omil, ya'ni xavf-xatardan paydo bo‘lgan aqliy 
cho‘chishga qarshi odamlarni (muqaddas bitiklarning) mutaassibona va harfxo‘r 
talqinlar(i)dan chora izlashga undashini yuqorida ko‘rsatib bergan edik. Boshqa bir omil 
esa vahhobiylik deb atalgan hanbaliyaning yangi va mablag‘i ko‘p mazhabi ta'sirida 
paydo bo‘lgandir. Uning peshvolari har qanday taraqqiyot ehtimolini rad etishi bilan nom 
qozongan.
Nima bo‘lganda ham, biz islomning yangilikni tan olish va uni assimilyatsiya qilish 
qobiliyatini murakkab va klassik yo‘sinda tushunish bilan qurollanibgina musulmon 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter