Microsoft Word Turoperator majmua tayyor doc

13.2. Turistik mahsulotni taqsimlash samaradorligi. 
 
Agar istalgan biznesni boshqarish uchun bosh funksiyalar muhim bo‘lib 
hisoblansa, ularga oliy menejment tomonidan ajratilgan e’tibor va vaqt miqdoriga 
mos ravishda tavsiflansa, unda ishonch bilan aytish mumkinki, taqsimot bu
ruyxatni boshidagi o‘rinni egallagan bo‘lar edi. 
Agar o‘sha funksiyalar foizlarda ifodalangan ularga ketgan harajatlar nuqtai 
nazaridan guruhlansa, unda taqsimot ham qayerdadir ruyxatni boshida joylashgan 
bo‘lar edi. 
Turistik xizmatlar ko‘rinmas tovarni o‘ziga xos turi hisoblanib, uni joriy 
qilganda munosabatlar turli-tuman va o‘ziga xosdir. Turfirmalar tomonidan 
sotiladigan xizmatlar qator farq qiluvchi o‘ziga xos xususiyatlarga ega: 
•
sezilmaslik: sotilishi kerak bo‘lgan mahsulotni ko‘rib bo‘lmaydi, 
iste’molchi uni harid qilishdan oldin tatib ko‘ra olmaydi va ushlab ko‘ra 
olmaydi; 
•
xizmatlarni jamg‘arib qo‘yish mumkin emas. 
•
ishlab chiqarish va iste’mol jarayonlari bir vaqtning o‘zida amalga 
oshiriladi
•
iste’molchi ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etadi. 
Bo‘lardan shunday xulosa qilish mumkinki, ham sotish tizimi ham taqsimot 
kanallarini tanlash jismoniy tovarlarni moddiy taqsimotidan tubdan farq qiladi. 
Sotishni ikki xil usuli mavjud bevosita usul sotuvchi va haridor o‘rtasida 
bevosita aloqalarni o‘rinatishni ko‘zda tutsa, bilvosita usulda savdo vositachilik 
bo‘g‘inidan foydalanishni ko‘zda tutadi. 
Shu sababli, turlarni joriy qilishdagi aloqalarning asosiy sxemasini ko‘rib 
chiqamiz. 
Turoperator – Turist
. Malakali turoperator turlarni ishlab chiqish bilan 
shug‘ullanadi. Uning xizmatlar xususiyati asosiy va qo‘shimcha turxizmatlarni 
kombinatsiyalash, tanlashdan, hamda ularni dastlabki rejalashtirish va 

---

546
standartlashdan tashkil topadi. Turlarni sotish shaxsan turistlarga turoperator 
funksiyasi bo‘lib hisoblanmaydi. Dasturlar paketi, ham alohida olingan turistik 
korxona xizmatlari kabi (mehmonxona, aviakompaniya va h.k.), chakana sotish 
bo‘yicha faqatgina vositachilik xizmatlarini amalga oshiruvchi turagentlik
funksiyasi hisoblanadi. 
Ammo ko‘p hollarda yirik turoperatorlar ularga tegishli bo‘lgan 
turagentliklarni shaxsiy sotish tarmog‘iga ega bo‘ladi. Masalan, Shveysariyaning 
“Kuni Travel htd” va “Hotelplan” ikki yirik turoperatori anchagina yirik 
turagentlik tarmog‘iga ega.
Turoperatorning shunga o‘xshash startegiyasi 1980 yilda keng yoyildi va 
“to‘g‘ri marketing” strategiyasi nomini oldi. Uning mohiyati bevosita 
iste’molchilar, potensail mijozlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarni o‘rnatishdan 
iborat. Bu turoperator zimmasiga qo‘shimcha qator funksiyalarni yuklaydi: 
•
sotish bo‘yicha yo‘naltirilishi kerak bo‘lgan potensail iste’molchilarni 
aniqlash; 
•
sotish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiish; 
•
firma mijozlari bo‘yicha axborot tizimini tashkil etish; 
•
iste’molchilardan tushayotgan ma’lumotlarni qayta ishlashni va unga tezda 
moslashishni samarali tizimlarini tashkil etish. 
Mazkur startegiyadan kelib chiqib shunday savol tug‘ilishi mumkin: “Nima 
arzonroq – shaxsiy agentlik tarmog‘iga ega bo‘lishmi yoki turagentlikni vositachilik 
xizmatlarini komissionkalaridan foydalanishmi?”. 
Dastlab birinchi o‘rinda xizmatlarni ishlab chiqaruvchilar uchun tijorat 
manfaati turadi, ya’ni: sotish bo‘yicha tadbirlarga kam harajatlar bilan qanday qilib 
ko‘proq tovar sotish mumkin. 1990 yilni boshida tijorat manfaati birlamchi 
bo‘lmasdan, balki iste’molchilar talabi, iste’molchilarni aniq guruhlariga bevosita
munosabat , doimiy mijozlarni harid qilish kabilar maydonga chiqdi. Aynan mana 
shu firmani kelajakda tijorat barqarorligini kafolati bo‘lib hisoblanadi. Shundan 
turagentlikning hususiy tarmog‘ini kengaytirish yoki turagentlar bilan 
fanchayzing munosabatini kengaytirish tomon bormoqda