|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
101
qachondir, kimgadir berilishi kerak edi. Mayli, bu masalani bir chekkaga qo‘yib turaylik, illo, bu
savolga javob topish mushkul ekanligiga o‘zimning ham aqlim yetib qolgan. Gapning indallosiga
kelsak, men ham xalqning qiynalib ketganini ko‘rib ezilaman, sulh tuzish fikri ahyon-ahyonda
shuurimga keladi. Biroq, sulh tuzilsa shuncha to‘kilgan qonlar, berilgan qurbonlar, urushga sarflangan
vaqt behuda ketishidan qo‘rqaman. Illo, bolshovoylarga ishonch yo‘q. Ular so‘zida turmaydi,
muzokaralar boshlanishida shartlarimizni qabul qilgan taqdirlarida ham, sulhga imzo chekilgach,
barcha shartlarni puchga chiqaradilar. Mana, uzoqqa bormay, Madaminbek rahmatlining taqdirini
eslaylik. Men uni ogohlantirgan edim, “bolshovoyga ishonmang” degan edim. Oxiri nima bo‘ldi?
Madaminbekning shartlarini qabul qilib sulh tuzdilar. Bitimga imzo chekilib, uning yigitlari qizil
armiyaga qabul qilingach, bitimni bekor qildilar, o‘zini esa o‘ldirib yuborib, Xolxo‘ja Eshon
ikkalamizga to‘nkadilar. Men ham sulh tuzsam, meni ham bir amallab yo‘qotib, yana boshqa bir
qo‘rboshiga to‘nkaydilar. Men o‘lib ketishdan qo‘rqmayman, balki, sulhdan so‘ng Turkistonimiz,
Farg‘onamiz yana o‘ris-bolshovoylarga qulligacha qolib ketishidan qo‘rqaman.
— Gaplarngiz jo‘yali, bek. Men ham bu dargohga kelishdan oldin ko‘p o‘yladim, siz aytgan gaplar
badanimga dard bo‘lib keldi. Yana boshqa narsalar ham keldi: men zamonaning savodli bir kishisi
sifatida gazet o‘qiyman, jahonda bo‘layotgan voqealarga nazar solib, tahlil qilib boraman. Moskovda,
Ovruponing bir qancha shaharlarida gumashtalarim va do‘stlarim bor. Ular ham u yerlardagi ahvolni
menga yetkazib turishadi. Hozirgi paytda Rusiyaning jahon maydonidagi ahvoli ancha yengillab qoldi.
G’arbiy chegaradagi frontlar tugatilib, chegara barqaror bo‘ldi. Ovrupo mamlakatlarining Polsha orqali
qilgan katta hujumi ham qaytarildi. Frunze Qrimni olgach, Rusiyaga qarshi turgan eng katta
kuchlardan biri — Vrangel ham chet elga chiqib ketdi. Qisqasi, Rusiya qo‘lini g‘arbdan bo‘shatib oldi.
Endi u o‘zining barcha kuchini Turkistonga tashlashga qurbi yetadi. Sizning, yigitlaringizning
qahramonligingiz, oxirgi tomchi qon qolguncha kurashga tayyor ekanligingizga shubham yo‘q. Ammo,
Rusiya bir kun kelib barcha kuchini bu yerga tashlasa, har qanday jasorat, qahramonlik, fidoyilik bilan
ham bir necha o‘n barobar katta kuchga bas kelish qiyin. Ana unda oxirgi tomchi qon ham to‘kilib
bo‘ladi, ushbu oxirgi tomchi esa xalqimiz kelajagi uchun kerak. Bundan tashqari, “albatta sulh tuzing”
deb masalani ko‘ndalang qo‘ygani kelganim yo‘q, bunga haqqim ham yo‘q. Sulh masalasida
bolshavoylar bilan bir gaplashib ko‘rishni taklif etib keldim. Sizdan nima ketadi? Gaplashib
ko‘ravering, u yog‘i ixtiyoringiz.
— Mayli, taqsir, o‘zi ko‘ngilda yo‘q edi-yu sizning va siz bilan kelgan muhtaram zotlar hurmati, bir
gaplashib ko‘ray, u yog‘iga xudo poshsho. Xo‘sh, qachon, qaerda, kimga uchrashimiz kerak?
— Bu borada inon-ixtiyor sizga berilgan. Bir fikrga kelib, vakil jo‘natib, bildirib qo‘ysangiz bo‘ldi.
Mutasaddilar gubir (gubernator) ning qarorgohida bo‘lishadi...
Ertasi kuni Shermuhammadbek Aliyor Qo‘rboshi va Nurmuhammadbekni Iskobilga yubordi.
Ularga,— muzokara olib borishga rozi ekanligimizni bildirib, uchrashuv xolis joyda, Marg‘ilon va
Yozyovon o‘rtasidagi Arabmozor qishlog‘i chetida o‘tishini bildiringlar. Uchrashuv vaqtini, mayli,
ular belgilay qolishsin, — deb tayinladi.
Xullas, uchrashuv har ikki tomonning roziligi bilan Shermuhammadbek aytgan joyda 1921 yil 25
avgustda o‘tkaziladigan bo‘ldi. Taassufki, bu muhim voqea sanasi borasida ham manbalarda ixtilof
bor: Turkfront siyosiy bo‘limi nashri bo‘lmish “Krasnoarmeyskaya gazeta” ning 1921 yil 11 sentyabr
sonida, muzokaralarning birinchi bosqichi 10 avgustda, Gorchakova va Vannovsk (Oltiariq – M.X.)
temir yo‘l bekatlari oralig‘idagi G’ayzovar (Fayziobod bo‘lsa kerak – M.X.) qishlog‘ida, ikkinchi
bosqichi esa 22 avgustda o‘tkazilganligi yoziladi. R.Shamsutdinovning maqolasida “avgust oyi
oxirlarida” deb yoziladi-yu, aniq sanasi ko‘rsatilmaydi. Boymirza Hayitda ham xuddi shunday. Ali
Bodomchi ham aniq vaqtini yozmaydi. Farg‘ona viloyat soveti nashri bo‘lmish “Krasnaya Fergana”
gazetasining 2 sentyabr sonida esa, muzokaralar 20 avgustda boshlanganligi yoziladi. Bir qancha urush
qatnashchilarining xotiralarida muzokaralar 25 avgustda bo‘lib o‘tganligi eslanadi. Biz shu faktga
suyandik.
Mansurxo‘ja Xo‘jaev. Shermuhammadbek qo‘rboshi
Do'stlaringiz bilan baham: |
