Microsoft Word safety(eng, rus, uz). doc

3. Ergonomik
usul
. Bu usulda mexnat 
turlarining 
o‘ziga 
xos 
tomonlari 
ergonomik 
omillarning mexnat xavfsizligiga ta’sir darajasi
baholanadi. 
4. Iqtisodiy usul.
Bu usulda ishlab chiqarishdagi 
jarohatlanishdan 
keltirilgan 
iqtisodiy 
zarar, 
shuningdek, mehnat xavfsizligiga sarflangan 
mablag‘ning to‘g‘ri taqsimlanishi baxtsiz voqeani 
oldini olishga ketgan xarajatlarni samaradorligi 
aniqlaniladi. Bu usul qo‘shimcha usul bo‘lib 
hisoblaniladi chunki u baxtsiz xodisalarni aniqlashga 
imkon bermaydi. 
Mehnat sharoitlarini tashkil qiluvchi omillar 
Mehnat 
sharoitlari–ish 
jarayonida 
inson 
salomatligi va ishga layoqatliligiga ta’sir ko‘rsatuvchi 
ishlab chiqarish muhiti omillari yig‘indisidir. Mehnat 
sharoitlari shikastlanishlar va kasb kasalliklari yuzaga 
kelishi uchun har qanday shart-sharoitni istisno etish 

---

368 
kerak. Mehnat sharoitlarini tashkil qiluvchi omillar 
odatda 4 ta asosiy guruhga bo‘linadi. 
1. Guruh–
sanitar-gigienik
ishlab 
chiqarish 
muhiti, ish hududini xarakterlaydigan ko‘rsatkichlarni 
o‘z ichiga oladi. Qo‘llaniladigan uskunalar va 
texnologik jarayonlarga bog‘liq bo‘lib, miqdoriy 
baholanishi mumkin va me’yorlanadi. 
Sanitar-gigienik omillar: 
a) yoritilganlik (tabiiy, sun’iy); 
b) mikroiqlim; 
v) havo xarorati, S; 
g) nisbiy namlik, %; 
d) havo harakati tezligi, m/s; 
e) havo muhitida zaharli moddalar (bug‘lar, 
gazlar, aerozollar) mg/m
3
; 
j) mexanik tebranishlar: 
•
tebranish 
(titrash) 
(Gs-chastota, 
mm, 
amplituda, tebranish tezligi-m/s); 
•
shovqin (oktava chiziqlari, Gs-chastotasi, 
tovush bosimi darajasi-Db); 

---

369 
•
ultratovush (shovqin kabi); 
•
infraqizil, ultrabinafsha, ionlashish nurlanish 
(km, m, dm, sm, mm); 
•
radiochastotalar to‘lqinlari (Gs, kGs, Mgs); 
•
atmosfera bosimi (dengiz darajasidan ham 
baland: m, mm, barometrik, simob ustuni); 
•
kasbiy infeksiyalar va biologik agentlar. 
2. Guruh–mehnat jarayoni bilan shartlanadigan 
psixo-fiziologik
. Ushbu guruhdan faqat bir qismi 
miqdoriy baholanadi. 
Psixofiziologik (mehnat) omillari: 
a) jismoniy vazifa (kkal); 
b) ish holati; 
v) asab–psixologik–aqliy, 
asab–hissiyot, 
ko‘rishning zo‘rayishi, asab-ruhiy vazifa; 
g) mehnat jarayonining bir xilligi; 
d) mehnat va hordiq tartibi (rejimi): 
•
smena ichi (tushlikka tanaffus); 
•
sutkalik (ish smenalarining davomiyligi); 
•
yillik (ta’tilning davomiyligi); 

---

370 
3. Guruh–
estetik 
omillar
, 
ishlayotganlar 
tomonidan atrof-muhit ahvoli va uning elementlari 
qabul qilinishi bilan xarakterlanadi, miqdoriy 
baholanmaydi. 
Estetik omillar: 
a) ish hududida Yorug’lik tovush muhiti 
kompozitsiyasining 
uyg‘unligi, 
havo 
muhiti 
hidlarining hushbuyligi, hamohanglik kompozitsiyasi, 
ish holatlari va mehnat harakatlarining uyg‘unligi; 
b) jamoaning ijtimoiy – ruhiy birdamligi; 
v) jamoada guruhlararo munosabatlar xarakteri 
(janjalli holat, darajasi); 
4. Guruh–mazkur mehnat jamoasida psixologik 
iqlimni xarakterlaydigan 
sotsial-psixologik
omillar, 
miqdoriy baholanmaydi.