Microsoft Word safety(eng, rus, uz). doc

Baxtsiz hodisalarni oldini olish bo‘yicha umumiy 
qoidalar 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
hududida 
mulkchilikning barcha shakllaridagi korxonalar, 
muassasalar, tashkilotlarda, shuningdek, mehnat 
shartnomasi bo‘yicha ishlayotgan ayrim fuqarolarda 
mehnat faoliyati bilan bog‘liq holda yuz bergan 
hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa xil 
zararlanishini tekshirish va hisobga olishning yagona 
tartibini belgilaydi. 
Mazkur tartib: 
•
ishlab chiqarishda ishlayotgan davrida sud 
hukmi bo‘yicha jazoni o‘tayotgan fuqarolarga; 
•
ish beruvchilarga; 
•
pudrat va topshiriqlarga ko‘ra fuqarolik-
huquqiy 
shartnomalarlar 
bo‘yicha 
ishlarni 
bajarayotgan shaxslarga; 

---

352 
•
tabiiy va texnogen tusdagi favqulodda 
vaziyatlarni 
bartaraf 
etishda 
qatnashayotgan 
fuqarolarga; 
•
agar maxsus davlatlararo bitimda o‘zgacha 
hol ko‘rsatilmagan bo‘lsa yollanib ishlayotgan chet el 
fuqarolarga; 
•
qurilish, qishloq xujaligi va harbiy xizmatni 
o‘tash bilan bog‘liq bo‘lmagan o‘zga ishlarni bajarish 
uchun korxonaga yuborilgan harbiy xizmatchilarga, 
shu jumladan, muqobil xizmatni o‘tayotgan harbiy 
xizmatchilarga; 
•
korxonada ishlab chiqarish amaliyotini 
o‘tayotgan talabalar va o‘quvchilarga ham tadbiq 
etiladi. 
Izoh.
 
Oliy o‘quv yurtlari talabalari, kollejlar, 
o‘rta maxsus, o‘quv yurtlari, litseylar, hunar-texnika 
bilim yurtlari va umumta’lim maktablari o‘quvchilari 
bilan o‘quv-tarbiya jarayonida yuz bergan baxtsiz 
hodisalar Mehnat vazirligi bilan kelishilgan holda 
Xalq ta’limi vazirligi tomonidan belgilangan tartibda 

---

353 
tekshiriladi va hisobga olinadi. Korxona hududida va 
uning tashqarisida mehnat vazifasini bajarayotganda 
(shuningdek, xizmat safarlarida) yuz bergan 
jarohatlanish, zaharlanish, kuyish, cho‘kish, elektr 
toki va yashin urishi, o‘ta issiq yoki o‘ta sovuq harorat 
ta’siri, portlash, falokat, imoratlar, inshoatlar va 
konstruksiyalar buzilishi natijasida hamda sudralib 
yuruvchilar, hayvonlar va hashoratlar tomonidan 
shikastlanishlar, shuningdek, tabiiy ofatlar (er 
qimirlashlar, o‘pirilishlar, suv toshqini, to‘fon va 
boshqalar) natijasida salomatlikning boshqa xil 
zararlanishlari: 
•
ish beruvchi topshiriq bermagan bo‘lsa ham, 
lekin korxona manfaatlarini ko‘zlab qandaydir ishni 
amalga oshirilayotgandagi; 
•
avtomobil, temir yo‘l, havo yo‘llari, dengiz 
va daryo transportida, elektr transportida yo‘l harakati 
hodisasi natijasidagi; 

---

354 
•
korxona 
transportida 
yoki 
shartnoma 
(buyurtma) ga muvofiq o‘zga tashkilot transportida 
ishga ketayotgan yoki ishdan qaytayotgandagi; 
•
ish vaqtida shaxsiy transportda, uni xizmatga 
oid safarda ishlatish huquqi berilganlik haqida ish 
beruvchi farmoyishi bor bo‘lgandagi; 
•
mehnat faoliyati xizmat ko‘rsatish ob’ektlari 
orasida yurish bilan bog‘liq ish vaqtida jamoat 
transportida yoki piyoda ketayotgandagi; 
•
shanbalik (yakshanbalik) o‘tkazilayotganida, 
qaerda o‘tkazilishidan qat’iy nazar, korxonalarga 
otaliq yordami ko‘rsatilayotgandagi; 
•
ish vaqtida mehnat vazifasini bajarayotganda 
boshqa shaxs tomonidan tan jarohati etkazilgandagi. 
Sanoat korxonalarida baxtsiz xodisalar va kasb 
kasalliklarini tekshirish va xisobga olish 
 
Ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan barcha 
baxtsiz xodisalarni tekshirish va hisobga olish 
O‘z.Res.Vazirlar Maxkamasining 1997 yil 6 iyundagi 

---

355 
286 sonli qarori bilan tasdiqlangan Nizomiga asosan 
olib boriladi. O‘lim bilan tugagan, og‘ir jarohatlanish 
va guruxning baxtsiz xodisaga uchrashi xollaridan 
tashqari xamma baxtsiz xodisalar sex boshlig‘i, 
xavfsizlik texnikasi muxandisi va jamoat nazoratchisi 
tarkibida tuzilgan komissiya tomonidan tekshiriladi. 
Baxtsiz xodisa ish boshlanishidan oldin, ish 
davomida, ish vaqtidan keyin ish joyida, zavod 
xududida va ma’muriyatning topshirig‘iga asosan 
zavod xududidan chetda yuz bergan bo‘lishidan 
qat’iy nazar tekshirilishi lozim. Tok urishi, o‘tkir 
zaxarlanish, issiq urishi va tananing ba’zi 
qismlarining muzlashi baxtsiz xodisa sifatida 
tekshiriladi. 
Kamida bir ish kuni yo‘qotilgan baxtsiz xrdisalar 
24 soat davomida tekshiriladi va maxsus forma 
buyicha (H-l) 4 nusxada akt tuziladi. 
Aktda baxtsiz xodisaga uchragan kishi xaqidagi 
axborotdan tashqari, aniqlangan baxtsiz xodisaning 
sabablari keltirilishi va bunday baxtsiz xodisalar 
qaytarilmasligi uchun qanday chora-tadbirlar 

---

356 
ko‘rilganligi 
haqida 
axborot 
beriladi. 
Aktni 
korxonaning bosh muxandisi tasdiqdaydi. Aktning bir 
nusxasi sex boshlig‘iga yuboriladi va u bosh 
muxandis belgilagan muddat davomida aktda 
ko‘rsatilgan masalalarni amalga oshirishi kerak.
Ikkinchi nusxasi kasaba uyushmasi qumitasiga, 
uchinchisi tegishli kasaba uyushmasining texnik 
nazoratchisiga va to‘rtinchisi mexnatni muhofaza 
qilish bo‘limiga nazorat o‘rnatish uchun yuboriladi. 
Ma’muriyat baxtsiz xodisaga uchragan kishiga 
aktning tasdiqlangan nusxasini berishi shart. Baxtsiz 
xodisaning asoratlari keyinchalik ham kelib 
chiqishini hisobga olib, aktlar 45 yilgacha saqlanishi 
kerak. 
Baxtsiz xodisa tekshirilgandan keyin sanoat 
korxonasi ma’muriyati yo‘l qo‘yilgan xatolarning 
qaytarilmasligini ta’minlashga qaratilgan buyruq 
e’lon qiladi. Bu buyruqda korxonada yuz bergan 
baxtsiz hodisaning kelib chiqishiga aybdor bo‘lgan 
kishilarning javobgarligi aniqlanib, ta’kidlanadi. 
Baxtsiz xodisa o‘lim bilan tugasa, guruh bo‘lib 

---

357 
baxtsiz hodisaga uchrasa va og‘ir jarohatlangan 
hollarda, tekshirish maxsus belgilangan tartib bilan 
o‘tkaziladi. Bunday baxtsiz xodisalar maxsus 
komissiyalar tomonidan tekshiriladi. Komissiya 
tarkibiga kasaba uyushmasi texnik nazoratchisi, 
yuqori xujalik tashkilotining xodimi, davlat nazorat 
organlari xodimlari va umumiy baxtsiz xodisani 
tekshirishda ishtirok etadigan xodimlar qatnashadi. 
Bunday xolatlarda tekshirish tezda o‘tkazilishi 
kerak, ya’ni tekshirish materiallari 7 kun ichida tayyor 
bo‘lishi shart. Aktga baxtsiz xodisani ko‘rgan 
guvoxlarning ko‘rsatmalari, tibbiy ekspert xulosasi, 
baxtsiz xodisa yuz bergan joyning xamda agar baxtsiz 
xordisa vaqtida biror-bir ob’ekt zararlangan bo‘lsa, 
ularning fotosuratlari va komissiya chiqargan 
xulosalarni tasdiqlaydigan boshqa materiallar qo‘shib 
yuboriladi. Aktga, shuningdek, baxtsiz xodisaga 
javobgar bo‘lgan shaxsning familiyasi va lavozimi 
yozib qo‘yiladi. Og‘ir guruh bo‘lib jarohatlanganlar 
va o‘lim bilan tugagan baxtsiz xodisalar albatta 
fabrika, zavod kasaba uyushmasi qumitasida va 

---

358 
yuqori xujalik tashkilotlari kasaba uyushmalari 
qumitalarida taxlil qilinib ko‘rib chiqilishi kerak. 
So‘ngra bildirilgan fikr-muloxazalar asosida keyin ham 
shunday baxtsiz xodisa ruy bermasligi uchun umumiy 
chora-tadbirlar ishlab chiqilishi va u qaror bilan 
tasdiqlanishi zarur. 
O‘zbekiston Respublikasida kasbiy zaxarlanish 
va kasb kasalliklarining oldini olish uchun kerakli 
qonun va tavsiyanomalarni ishlab chiqish va 
tasdiqlash, shuningdek, kasb kasalliklari vujudga 
kelganda ularni xisobga olish va tekshirish ishlari 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
Sog‘liqni 
Saqlash 
Vazirligi 
tashkilotlariga 
topshirilgan. 
Kasbiy 
zaxarlanish va kasb kasalligi xaqidagi akt korxona 
raxbariga yuboriladi. Aktda bunday kasalliklarning 
qaytarilmasligini ta’minlovi chora-tadbirlar majmuasi 
tavsiya etiladi va uning bitta nusxasi Respublika 
Sog‘liqni Saqlash Vazirligining yuqori tashkilotlariga 
yuboriladi. Baxtsiz xodisaga uchragan kishi hisobga 
olinib, unga ma’lum davolanish kursi belgilanadi. 
Agar zarur bo‘lsa, kasb kasalligiga uchragan kishini 

---

359 
mehnat ekspert tibbiyot xodimlari komissiyasi 
(VTEK)ga yuboriladi va unda xodimning kasb 
kasalligining oqibati natijasida olgan nogironlik 
guruhi aniqlanadi va shunga yarasha ma’lum moddiy 
ta’minlanish miqdori belgilanadi. 
2 yoki undan ortiq ishchilar jabr ko‘radigan 
baxtsiz hodisalar, shuningdek, o‘limga olib keluvchi 
yoki nogiron etuvchi baxtsiz hodisalarni alohida 
ta’kidlash zarur. Bunday hodisalar to‘g‘risida ish 
beruvchi sutka davomida quyidagi tashkilotlarga 
ma’lum qilishi shart: 
•
O‘zbekiston Respublikasi sub’ekti bo‘yicha 
Davlat mehnat inspeksiyasi; 
•
Ijrochi hokimiyatning tegishli organlariga; 
•
Baxtsiz hodisa ro‘y bergan joy bo‘yicha 
prokuraturaga; 
•
O‘zbekiston Respublikasi sub’ektining ijrochi 
hokimiyat organlariga; 

---

360 
•
Davlat nazorat organlariga (agar baxtsiz 
hodisa shu organ nazoratidagi tashkilotda yuz bergan 
bo‘lsa); 
•
Tegishli kasaba uyushmalari organlariga. 
Tergov tarkibida quyidagilar mavjud komissiya 
tomonidan olib boriladi: 
•
Mehnat 
muhofazasi 
bo‘yicha 
Davlat 
nazoratchisi; 
•
O‘zbekiston Respublikasi sub’ektining ijroiya 
hokimiyat organlari vakili; 
•
Kasaba uyushmalari organi vakili. 
Tergov 
olib 
borishga 
ketadigan 
barcha 
xarajatlarni baxtsiz hodisa yuz bergan korxona 
to‘laydi. Komissiya a’zolari tergov chog‘ida korxona 
va uning bo‘linmalari rahbarlari hamda boshqa 
shaxslardan yozma tushuntirish xati olish huquqiga 
egalar. 
Mehnat 
muhofazasi 
bo‘yicha 
davlat 
nazoratchisi agar baxtsiz hodisalarni tergov qilishni 
davom ettirishga ob’ektiv sabablarga ko‘ra, imkoniyat 
bo‘lmasa yoki aksincha tergovda ishtirok eta olish 

---

361 
imkoni bo‘lsa, u tergov materiallari bilan tanishib 
chiqishi shart. 
Komissiya xulosalaridan rozi bo‘lgan taqdirda 
baxtsiz hodisa qo‘shimcha tergov qilinmaydi va bu 
haqda tergov aktida tegishli qaydnoma qilinadi. 
Baxtsiz hodisa tergov natijalariga ko‘ra, mehnat 
muhofazasi bo‘yicha Davlat nazoratchisi P-15 
shaklida xulosa tuzadi. Guruhli baxtsiz hodisalar va 
nogironlik yoki o‘lim bilan tugaydigan baxtsiz 
hodisalar tergov materiallari H-1 shaklidagi akt va 
ko‘rsatilgan baxtsiz hodisalar tergov akti bilan birga 3 
kunlik muddat ichida tuzilgandan so‘ng ish beruvchi 
tomonidan baxtsiz hodisa ro‘y bergan joy bo‘yicha 
prokuraturaga junatilishi kerak: 
•
O‘zbekiston Respublikasi sub’ekti bo‘yicha 
Davlat mehnat inspeksiyasiga; 
•
(talab etilishiga ko‘ra) nazorat organlariga; 
•
O‘zbekiston Respublikasi mehnat Vazirligi 
huzuridagi mehnat inspeksiyasiga; 

---

362 
Jabrlanuvchining 
vaqtincha 
mehnatga 
layoqatsizligi tugaganidan so‘ng ish beruvchi 
O‘zbekiston Respublikasi sub’ekti bo‘yicha Davlat 
mehnat inspeksiyasiga: 
•
ishlab chiqarishda baxtsiz hodisa oqibatlari 
to‘g‘risida ma’lumotlar; 
•
bunday baxtsiz hodisalarning oldini olish 
maqsadlarida 
bajarilgan 
tadbirlar 
to‘g‘risida 
prokuratura qarori.